Işın Tedavisi: Nedir, Nasıl Yapılır, Yan Etkileri Nelerdir?

Radyoterapi olarak da bilinen ışın tedavisi, kanserli hastalarda sık tercih edilen, kanser hücrelerini öldürmek için yoğun enerji ışınlarının kullanıldığı bir tedavi türüdür.

Radyoterapi olarak da bilinen ışın tedavisi, kanserli hastalarda sık tercih edilen, kanser hücrelerini öldürmek için yoğun enerji ışınlarının kullanıldığı bir tedavi türüdür. Radyoterapide çoğunlukla X ışınları kullanılır fakat protonlar ya da başka enerji türleri de kullanılabilir. Yüksek dozda radyasyon tedavisi ile kanser hücreleri ölür ya da DNA’ları hasar görerek büyümeleri yavaşlar. Radyasyon tedavisi kanserli hücreleri öldürürken sağlıklı hücrelere de zarar verebilir. Radyoterapide amaç kanserli hücrelerle savaşırken sağlıklı hücrelere olabildiğince az zarar vermektir. Normal hücreler radyoterapi sonrası oluşan hasarın çoğunu onarabilirler. Dış ışın ve iç ışın olarak iki ana radyoterapi türü vardır. Alınacak radyasyon tedavisi türü kanserin boyutuna, türüne, vücuttaki yerine ve genel sağlık durumunuz gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak belirlenir. Radyoterapi kanser tedavisinde çok etkili olsa da pek çok yan etki tedavi nedeniyle görülebilir. Bu yazıda ışın tedavisi nedir,ışın tedavisi nasıl yapılır ve yan etkileri nelerdir gibi merak ettiğiniz soruların cevaplarını bulabilirsiniz.

Işın Tedavisi Nedir?

Çağımız hastalıkları arasında sık görülen ve ölümcül olan kanserle baş etmek için bazı tedavi yöntemleri geliştirilmiştir. Radyoterapi olarak da adlandırılan ışın tedavisi kanser tedavisinde en çok kullanılan ve etkili sonuçlar alınabilen bir tedavi türüdür. Işın tedavisi, yüksek elektromanyetik dalga frekanslı, mor ötesi ışın grubundaki X ışınlarının kanserli dokulara yüksek dozda uygulanması ile yapılır. Genetik bilgilerin saklandığı DNA yapısını değiştirebilmesi nedeniyle, X ışınları vücuda verildiğinde doku katmanlarını geçerek derin dokulardaki kanser hücrelerine temas eder ve kanserli hücrelerin genetiğini değiştirerek bu hücrelerin yok edilmesini sağlar ve çoğalmalarını engeller. Hasar gören hücreler öldüğünde vücut tarafından parçalanarak vücuttan atılır. Işın tedavisinde kanserli hücrelerin ölmesi hemen gerçekleşmez. DNA’nın kanser hücrelerini öldürecek kadar hasar görmesi günler ya da haftalarca sürebilir. Işın tedavisinin bitiminden sonra da kanser hücreleri haftalarca ölmeye devam eder. Işın tedavisi en sık baş ve boyun, tiroid, meme, prostat, ve göz kanserlerini tedavi etmek için kullanılır. Işın tedavisi genellikle kemoterapi ve immünoterapi gibi kanser tedavileri ile beraber uygulanır. Işın tedavisi, tedaviden daha olumlu sonuç almak için diğer tedavilerden önce, tedavilerle aynı dönemde ya da diğer tedavilerden sonra uygulanabilir. Işın tedavisinin ne zaman uygulanacağı tedavi edilecek kanserin türüne ve ışın tedavisinin amacının hastalığı tedavi etmek mi yoksa semptomları azaltmak mı olduğuna bağlıdır. Işın tedavisi cerrahi operasyon ile birlikte kombine edilebilir. Cerrahi operasyon ile kombine edildiğinde farklı şekillerde uygulanabilir. Cerrahi operasyon ile uygulanma şekilleri şöyledir:

• Ameliyattan önce kanserin boyutunu küçültmek için uygulanabilir. Küçültülen kanser dokusu ameliyat ile daha kolay çıkarılabilir ve kanserin nüksetme riski azalır.
• Ameliyat sırasında cilde temas etmeden direkt kanserli dokuya gidecek şekilde uygulanabilir. Bu ışın tedavisi türüne intraoperatif radyasyon denir ve bu teknik sayesinde sağlıklı dokular daha kolay korunabilir.
• Ameliyattan sonra kalan kanser hücrelerini öldürmek için kullanılabilir.

Işın tedavisi kanser dışında iyi huylu tümörleri tedavi etmek için de kullanılabilir.

Işın Tedavisi Nasıl Yapılır?

Işın tedavisi kullanılan yöntem ve cihazlar ile çeşitlilik gösterir. Işın tedavisinde kullanılan bazı yöntemler şunlardır:

Dış radyasyon: Dış radyasyon tedavisinde, radyasyon makinası size dokunmadan vücudunuzun etrafında hareket eder ve kanser bölgesine radyasyon gönderilir. Dış radyasyon tedavisinde farklı radyasyon türleri üreten cihazlar arasında orta voltajlı X ışını makinaları, Kobalt 60 makinaları, lineer hızlandırıcılar, proton ışını makinaları ve nötron ışını makinaları vardır. Kullanılacak cihaz kanser türüne göre hekim tarafından seçilir. Dış radyasyon ağrı yapmaz bu nedenle tedaviniz sırasında herhangi bir şey hissetmezsiniz. Dış radyasyon tedavisi genellikle haftada beş gün ayakta tedavi bazında uygulanır. Radyasyondan etkilenen sağlıklı hücrelerin iyileşmesine izin vermek için tedavi birkaç haftaya yayılabilir. Her tedavi yaklaşık olarak 10-30 dakika arası sürer.

Dahili radyasyon (Brakiterapi): Dahili radyasyon tedavisinde kanserin olduğu bölgeye radyasyon iletmek için küçük kateterler ya da aplikatörler yerleştirilir. Bu aletler her tedavide yeniden yerleştirilir, tedavi sonunda çıkarılır. Tedavi anestezi ile yapılacağı için dış radyasyon tedavisinden daha uzun sürer. Genelde hastanede yatışa gerek yoktur. Bu yöntemin avantajı, brakiterapi direkt kanserli dokuya uygulandığından normal dokulara radyasyon maruziyeti daha az olurken kanserli dokuya daha yüksek dozda radyasyon verilebilmesidir. Dahili radyasyon tedavisi prostat ve bazı jinekolojik kanser türlerinde daha yaygın kullanılır.

Işın Tedavisinin Yan Etkileri Nelerdir?

Işın tedavisi kanserle mücadelede etkili olmakla birlikte bazı yan etkilere neden olabilir fakat bu yan etkilerin çoğu tedavi edilebilir ya da önlenebilir. Tedavi bittikten sonra bu yan etkilerin çoğu kendiliğinden ortadan kalkar. Yan etkiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Oluşan yan etkiler tedavi edilen bölgeye ve alınan radyoterapi türüne bağlıdır. Işın tedavisinde oluşabilecek bazı yan etkiler şunlardır:

• Işın tedavisi cildinizin ağrımasına ve cilt renginin, normal cilt tonundan daha açık ya da daha koyu olmasına neden olabilir. Aynı zamanda cildinizin kurumasına ve kaşınmasına neden olabilir. Bu belirtiler genelde tedaviden yaklaşık 1 ila 2 hafta sonra başlar.
• Işın tedavisi gören çoğu hastada yorgunluk şikayeti görülür. Hastalar gün boyu kendini halsiz hisseder ve günlük aktivitelerini yaparken çabuk yorulurlar. Tedavinin başlamasıyla görülen bu yan etki, tedavi bittikten birkaç hafta veya birkaç ay sonra da devam edebilir.
• Işın tedavisinin sık görülen bir diğer yan etkisi saç dökülmesidir. Kemoterapi tedavisindeki saç dökülmesinden farklı olarak sadece tedavi edilen bölgede saç dökülmesi oluşur. Saç kaybınız tedavi başladıktan 2-3 hafta sonra oluşur ve tedavi bittikten sonra saçınız tekrar büyür ancak bazı hastalarda saç dökülmesi kalıcı olabilir.
• Işın tedavisi yeme içme sorunlarına da neden olabilir. Işın tedavisi süresince, ağızda yara oluşumu, iştah sorunu, kilo kaybı ve yemek yutulduğunda boğazda rahatsızlık olması gibi yan etkiler görülebilir.
• Işın tedavisinde ishal sorunu da oluşabilir. Genellikle karın ve pelvik bölgeye yapılan radyasyon tedavisinde görülen bir yan etkidir. Tedavi başladıktan birkaç gün sonra ortaya çıkar ve tedavi süresince daha da kötüleşebilir. Tedavi bittikten sonra genellikle kendiliğinden kaybolur.
• Tedavi edilen bölgedeki eklem ve kaslarınız sertleşip size rahatsızlık verebilir.
• Işın tedavisinde, alt karın, pelvik bölge veya kasıklarınız tedavi ediliyorsa cinsel sağlığınızı ve doğurganlığı etkileyebilir. Kadınlarda libido kaybı,vajina sertleşmesi ve daralması, vajinal kuruluk, kısırlık sorunlarına neden olabilir. Erkeklerde ise libido kaybı, erektil disfonksiyon, boşalma sırasında ağrı oluşması ve kısırlık gibi yan etkiler görülebilir. Kısırlık riski varsa tedaviden önce yumurta veya spermlerinizin bir kısmını saklamak size fayda sağlayabilir.
• Işın tedavisi görmek sizler için stresli ve travmatik bir süreç olabilir. Bu durum stres, kaygı ve depresyon riskinizi artırabilir ancak böyle hissetmeniz ve tedavinizin başarılı olup olmayacağını merak etmeniz normaldir.

Işın tedavisinin olumlu etkilerinin tedavinin risklerine ağır bastığını unutmayınız. Tedavi hakkında kaygılarınız ve aklınıza takılan sorular varsa doktorunuz ile konuşup tedavinize başlayabilirsiniz.