Riskli Gebelik (Perinatoloji) ve Yüksek Riskli Gebelik: Risk Faktörleri, Komplikasyonlar ve Tedavisi

Gebelik; anne ve fetüs sağlığının yakından takip edilmesi gereken bir dönemdir.

Gebelik; anne ve fetüs sağlığının yakından takip edilmesi gereken bir dönemdir. Bu dönemde anne vücudunda, fetüsün gelişiminin ve büyümesinin optimal olması için birtakım değişiklikler meydana gelir. Annede daha önceden var olan hastalıklar veya bu değişim sırasında yeni oluşan durumlar, gebelikte ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Anne veya fetüs kaynaklı bu komplikasyonların görülme ihtimalinin fazla olması gebeliğin yüksek riskli olması anlamına gelir. Perinatoloji, riskli gebeliklerle ilgilenen bir alandır.

Riskli ve Yüksek Riskli Gebelik Nedir?

Riskli gebelik, doğum yapacak kişinin gerek hamilelik öncesi gerek de hamilelik sırasında çeşitli sağlık sorunları geliştirmesi durumunda ortaya çıkar. Yine fetüsteki kromozomal bozukluklar, yapısal anomaliler de gebeliğin riskli kabul edilmesine neden olur. Perinatoloji ya da diğer adıyla maternal fetal tıp; riskli gebelik açısından risk faktörü taşıyan hamilelerin yakından takip edildiği, anne ve fetüs sağlığını değerlendirmek için ayrıntılı testlerin yapıldığı kadın hastalıkları ve doğum alanıdır. Perinatoloji alanında uzmanlaşmış kadın hastalıkları ve doğum doktorları, yüksek riskli gebeliklerin yönetilmesi konusunda hizmet verir.

Riskli ve Yüksek Riskli Gebeliğe Ne Sebep Olur?

Riskli gebelik; anneyle, fetüsle veya her ikisi ile ilgili sağlık sorunlarına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Riskli gebeliğe neden olabilecek durumlar ise şu şekildedir:

• Gebelik öncesinde var olan sağlık sorunları
• Gebeliğe bağlı gelişen rahatsızlıklar
• Tütün, alkol ve uyuşturucu kullanımı gibi riskli yaşam tarzı biçimleri
• 35 yaşından büyük ve 17 yaşından küçük olma
   

Hamilelik öncesinde anneden var olan hastalıklar, gebelikte komplikasyon gelişme ihtimalini artırabilir. Bu hastalıklardan sık görülenleri ise:

• Lupus, MS gibi otoimmün hastalıklar
• Diyabet
• Yüksek tansiyon
• Böbrek hastalığı
• AIDS
• COVID-19
• Aşırı zayıflık (Vücut Kitle İndeksi’nin 18,5’tan az olması)
• Obezite
• Depresyon gibi mental rahatsızlıklar
• Tiroit hastalıkları
• Polikistik Over Sendromu (PCOS)
• Kan pıhtılaşma bozuklukları
• Fibroid gibi rahimdeki yapısal bozukluklar
   

Gebelik öncesinde var olan hastalıklarda olduğu gibi hamilelik sırasında gelişen bazı durumlar da komplikasyon riskini artırabilir. Gebelikte gelişen bu durumlardan bazıları şöyledir:

• Fetusta yapısal bozukluk veya genetik hastalık olması
• Fetüsteki gelişim geriliği
• Gestasyonel diyabet
• Çoğul gebelik
• Eklampsi veya preeklampsi
• Erken doğum gibi önceki gebeliklere ait komplikasyonlar

Riskli ve Yüksek Riskli Gebeliğin Belirti ve Semptomları Nelerdir?

Yüksek riskli gebeliklerde annede bazı belirtiler ortaya çıkabilir. Ortaya çıkan bu belirtiler, hayatı tehdit edebilecek ölçüde ciddi bir durumun zemininde gelişebilir. Bu yüzden aşağıdaki belirtilerden bir ya da birkaçını gösteren gebelerin vakit kaybetmeden doktora başvurması gerekir:

• Geçmeyen karın ağrısı
• Göğüs ağrısı
• Baş dönmesi, bayılma
• Aşırı yorgunluk
• Bebek hareketlerinin yavaşlaması ya da durması
• 38 derece üstü ateş
• Kalp çarpıntısı
• Aşırı mide bulantısı, kusma
• Geçmeyen veya giderek kötüleşen baş ağrısı
• Yüz ve uzuvlarda şişlik, kızarıklık, ağrı
• Annenin kendine veya fetusa zarar verme gibi düşüncelerin varlığı
• Nefes darlığı
• Vajinal kanama

Hamilelik Hangi Yaşta Yüksek Riskli Kabul Edilir?

Yaş faktörü, ileri yaş gebeliklerinde risk taşır. Anne yaşının 35’ten büyük veya 17’den küçük olması durumunda gebelik riskli kabul edilir.

35 yaşından büyük gebelerde gestasyonel diyabet, preeklampsi gibi komplikasyonların görülme ihtimali daha fazladır. 17 yaşından küçük gebelerde ise anemi, cinsel yolla bulaşan hastalık, erken doğum gibi sorunlara daha sık rastlanır. 17 yaşından küçük anne adaylarında hem doğum öncesi hem de doğum sonrası takip ve bakımın da yetersiz olma ihtimali daha yüksektir. Bu da gebeliğin riskli olmasının bir nedenidir.

Yüksek Riskli Gebeliğin Olası Komplikasyonları Nelerdir?

Yüksek riskli gebelik, hayati tehlike taşıyan komplikasyonlarla karşı karşıya bırakabilir. Riskli gebeliğe bağlı oluşabilecek komplikasyonlar şöyledir:

• Preeklampsi:Preeklampsi, gebelikte annenin kan basıncının (tansiyonun) yüksek gitmesiyle karakterize bir durumdur. Preeklampsi sorununun yaşandığı gebeliklerde fetal gelişimde gerilik, erken doğum, plasenta yerleşim bozuklukları gibi problemler ortaya çıkabilir. Preeklampsi sorunu olan gebelerin yakından izlenmesi gereklidir.

• Eklampsi:Eklampsi, preeklampsi tanısı alan gebenin nöbet geçirmesi sonucu ortaya çıkan durumu tanımlar. Eklampsi hem anne hem de bebek sağlığını ciddi anlamda tehdit edebilir. Bu nedenle hemen tedavi edilmeli ve gebe yakından izlenmelidir.

• Erken Doğum:Preterm ya da diğer adıyla erken doğum, gebeliğin 37. haftasından önce doğum eyleminin gerçekleşmesidir. Erken doğan bebeklerde solunum sıkıntısı, gelişim geriliği gibi sorunların görülme ihtimali daha fazladır.

• Sezeryan Doğum:Sezeryan doğum, annenin karnına atılan bir kesiden rahme ulaşıldığı ve rahme de kesi atılarak bebeğin çıkarıldığı doğum şeklidir. Sezeryan doğum komplikasyon riski açısından normal vajinal doğuma göre daha riskli bir işlemdir.

• Doğum Anında Aşırı Kanama:Doğum sırasında belirli miktarda kanama olması normaldir. Ancak riskli gebeliklerde doğum sırasındaki ve sonrasındaki kanama miktarı aşırı olabilir. Bu durum da annenin yaşamını gtehlike edici bir boyuta ilerleyebilir.

• Düşük ya da Yüksek Doğum Ağırlığı:Term yani zamanında doğan bebeklerin kilosunun 2500 gramın altında olması düşük, 4000 gramın üzerinde olması yüksek doğum ağırlığını ifade eder. Her iki durumun da kendine ait bazı riskleri vardır.

• Yapısal Anomaliler:Yüksek riskli gebeliklerde fetusta yapısal anomali gelişme yüksektir. Tersi şekilde fetusta yapısal bir bozukluk olması gebeliğin riskli kategoriye girmesine neden olur.

• Düşük ve Ölü Doğum:Riskli gebeliklerde hem anne hem de fetus kaynaklı sorunlar düşük veya ölü doğum ile sonuçlanabilir.

Gebelik Komplikasyonlarının Önlenmesi ve Tedavisi

Riskli gebeliklerde anne ve bebek sağlığının korunması temel hedeftir. Bu sebeple de riskli gebelik yaşayanların hamilelik boyunca perinatolog tarafından yakından takip edilmesi gerekir. Perinatolog bu süreçte anne ve fetus sağlığını izlemek için bu yöntemlerden faydalanabilir:

• Ayrıntılı Ultrason:Detaylı ultrason, anne rahmindeki fetusun olası yapısal bozukluklar açısından değerlendirilmesini sağlar. Yapısal anomalinin erken dönemde fark edilmesi ile bu bozukluğun geri düzeltilmesi veya anomalinin daha da ilerlememesi sağlanabilir.

• Kan ve İdrar Tahlili:Annede preeklampsi, diyabet, tiroid hastalıkları gibi riskli gebelik durumu oluşturabilecek durumlar kan ve idrar tahlili ile tespit edilebilir.

• Genetik Test:Fetusta olası bir genetik sendromdan şüphelenildiğinde gerek fetustan gerek de ebeveynlerden alınan örnekler ile genetik tarama yapılabilir.

• NST:Fetusun kalp atışlarını ve rahimdeki kasılmaları gösteren NST risk barındırmayan gebeliklerde de kullanılan bir yöntemdir. Riskli gebeliklerde ise NST yöntemine daha erken haftalarda başvurulur ve bu test daha sık yapılır.

Riskli gebeliklerin tedavisi, gebeliği riskli hale getiren sebebe göre yapılır. Örneğin diyabet hastası bir annenin kan şekerinin gebelik boyunca kontrol altında tutulması gerekir. Fetüsteki yapısal anomaliye bağlı riskli gebelikte ise fetüs doğuma kadar yakın takip edilir. Doğum sonrasında ise ilgili yapısal anomaliyi düzeltecek cerrahi girişim planlanır ve bebeğin yenidoğan yoğun bakım imkanı olan bir sağlık merkezinde kalması sağlanır.

Riskli gebeliğe bağlı komplikasyonların önlenmesinde, risk faktörlerini taşıyan ebeveynlerin doğum öncesi jinekologa başvurması ve gerekli durumlarda genetik danışmanlık alması gerekir. Gebeliğin planlı olması, gebelik sürecinde sağlık problemi yaşama ihtimalini azaltır.

Günümüzde gebeliklerin azımsanmayacak ölçüde büyük bir kısmı riskli gebelik kategorisindedir. Ancak yakın takip ve tedavi ile riskli gebeliğe bağlı ciddi komplikasyonlardan korunmak mümkün olur. Gebe kalmayı planlayan veya halihazırda gebe olan kadınların mutlaka donanımlı bir hastaneye başvurması, gerek duyulması halinde de perinatolga gidilmesi faydalı olacaktır.