Kan Pıhtılaşması (Tromboz) Neden Olur? Belirtileri Nelerdir?

Kan pıhtılaşması (tromboz), kanın damar içinde anormal şekilde pıhtılaşması ve kan akışını engellemesi ile ortaya çıkar. Normalde kan pıhtılaşması, yaralanmaların iyileşmesine yardımcı olurken pıhtının damar içinde gereksiz şekilde oluşması ve kan dolaşımını tıkaması hayati riskler oluşturabilir. Tromboz, kalp krizi, inme ve akciğer embolisi gibi ciddi durumlara neden olabileceğinden erken teşhis ve tedavi önemlidir.

Kan Pıhtılaşması (Tromboz) Nedir?

Kanın damar içinde anormal bir şekilde pıhtılaşarak damar tıkanıklıklarına neden olması durumudur. Normalde vücut, kanamanın durması ve yaraların iyileşmesi için pıhtı oluşturur. Ancak bazı durumlarda damar içinde gereksiz yere pıhtılaşma meydana gelir ve kan dolaşımını engelleyerek ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Tromboz iki ana şekilde görülür:

• Atardamar (arteriyel) trombozu: Kalp krizi ve felç gibi durumlara yol açabilir. Kan pıhtısı, oksijen taşıyan atardamarları tıkayarak organlara yeterli oksijen gitmesini engeller.
• Toplardamar (venöz) trombozu: Bacaklarda derin ven trombozu (DVT) ve akciğer embolisi gibi hastalıklara neden olabilir. Kanın yavaş akması veya pıhtılaşma eğiliminin artması nedeniyle damarda tıkanıklık oluşur.

Kan pıhtılaşmasının oluşumuna neden olan genetik faktörler, hareketsiz yaşam, damar hastalıkları ve bazı kronik hastalıklar gibi birçok risk faktörü bulunmaktadır. Trombozun erken teşhis edilmesi pıhtının ilerleyerek hayati organlara ulaşmasını önlemek açısından büyük önem taşır.

Kan Pıhtılaşması (Tromboz) Neden Olur?

Kanın normalden daha hızlı pıhtılaşması veya damarlarda anormal şekilde birikerek dolaşımı engellemesi sonucu oluşur. Bu durum, genellikle damar duvarında hasar, kan akışının yavaşlaması ve kanın pıhtılaşmaya yatkın hale gelmesi gibi üç temel faktörden kaynaklanır. Virchow Üçlüsü olarak adlandırılan bu üç ana mekanizma, pıhtı oluşumunu tetikleyen en önemli nedenlerdir. Kan pıhtılaşması nedenleri şöyledir:

• Kan Akışının Yavaşlaması (Dolaşım Bozuklukları): Kan dolaşımının yavaşlaması, özellikle uzun süre hareketsiz kalan kişilerde pıhtı oluşumunu kolaylaştırır. Uzun süre yatakta kalma, uzun yolculuklar, masa başında saatlerce oturma gibi durumlar kanın bacak damarlarında göllenmesine neden olarak derin ven trombozu (DVT) riskini artırır.
• Damar Duvarında Hasar: Damarların iç yüzeyinde meydana gelen hasarlar, kanın daha kolay pıhtılaşmasına yol açabilir. Hipertansiyon (yüksek tansiyon), damar sertliği (ateroskleroz), cerrahi müdahaleler, travmalar ve enfeksiyonlar, damar duvarını zayıflatarak pıhtı oluşumunu tetikleyebilir. Özellikle kalp krizi veya inme riski taşıyan kişilerde damar iç yüzeyindeki hasar büyük bir risk faktörüdür.
• Kanın Pıhtılaşma Eğiliminin Artması (Hiperkoagülabilite): Bazı durumlarda kanın normalden daha kolay pıhtılaşmasına neden olan faktörler bulunur. Genetik yatkınlık, bazı kan hastalıkları (faktör V Leiden mutasyonu, antifosfolipid sendromu), hormonal değişimler ve bazı ilaçlar, kanın pıhtılaşma eğilimini artırabilir. Doğum kontrol hapları, hormon tedavileri ve gebelik sırasında artan östrojen seviyesi, pıhtı oluşum riskini yükseltebilir.

Ayrıca pıhtılaşmaya neden olan diğer faktörler de şöyle sıralanabilir:

• Uzun süreli hareketsizlik: Ameliyat sonrası iyileşme süreci, felç geçirmiş hastalar, uzun süre oturarak çalışanlar veya uzun uçak ve araba yolculukları.
• Obezite: Fazla kilo, damarlara fazla basınç uygulayarak pıhtı oluşumuna zemin hazırlar.
• Kanser: Bazı kanser türleri, kanın pıhtılaşmasını artırarak tromboz riskini yükseltir.
• Diyabet ve yüksek kolesterol: Damar sağlığını bozarak pıhtı oluşumuna neden olabilir.
• Ameliyatlar ve travmalar: Büyük cerrahi operasyonlar sonrası damar içi hasar veya hareketsizlik nedeniyle pıhtı oluşabilir.
• Böbrek ve karaciğer hastalıkları: Kanın pıhtılaşma mekanizmasını etkileyerek tromboz riskini artırabilir.

Trombozun nedenleri değişebilir. Ancak yukarıdaki faktörlerin bir veya birkaçının bir araya gelmesi kan pıhtılaşmasının anormal şekilde oluşmasına ve sağlık problemlerine yol açmasına neden olabilir. Özellikle yüksek risk grubunda bulunanların düzenli sağlık kontrolleri yaptırması, sağlıklı beslenmesi ve hareketsiz yaşam tarzından kaçınması önemlidir.

Kan Pıhtılaşması (Tromboz) Türleri Nelerdir?

Pıhtının oluştuğu damarın türüne ve neden olduğu sağlık sorunlarına bağlı olarak farklı gruplara ayrılır. Genel olarak atardamarlarda (arterlerde) ve toplardamarlarda (venlerde) oluşan pıhtılar farklı mekanizmalara sahiptir. Her biri farklı belirtilerle kendini gösterebilir. Atardamar (arteriyel) trombozları genellikle kalp krizi ve felç gibi hayati risk taşıyan durumlara neden olur. Toplardamar (venöz) trombozları özellikle bacaklarda şişlik ve ağrı ile ortaya çıkabilir. Ayrıca, kan dolaşımı içinde hareket eden pıhtılar (embolizm) akciğer, beyin veya kalp gibi organlara giderek tıkanıklıklara yol açabilir.

Arteriyel (Atardamar) Trombozları

Bu tür tromboz, kanı organlara taşıyan atardamarlarda meydana gelir ve oksijen ile besin akışının kesilmesine neden olarak hayati risk oluşturur.

• Koroner arter trombozu: Kalp damarlarında oluşur ve kalp krizine neden olabilir.
• Serebral tromboz: Beyin damarlarında meydana gelir ve inme (felç) riskini artırır.
• Periferik arter trombozu: El ve ayaklardaki arterleri etkileyerek dokuların beslenmesini bozabilir ve kangrene yol açabilir.

Venöz (Toplardamar) Trombozları

Toplardamarlarda oluşan pıhtılar, kanın kalbe dönüşünü engelleyerek dolaşım sorunlarına neden olur. Genellikle bacaklarda ağrı, şişlik ve kızarıklık gibi belirtilerle kendini gösterir.

• Derin Ven Trombozu (DVT): Bacak veya kalçada büyük toplardamarlarda pıhtı oluşur ve bacakta ağrı, şişlik, sıcaklık artışı gibi belirtilere neden olabilir.
• Pulmoner Emboli (Akciğer Embolisi): Bacaklarda oluşan pıhtının koparak akciğere ulaşması sonucu ortaya çıkar ve nefes darlığı, göğüs ağrısı, ani bayılma gibi ciddi belirtiler gösterebilir.
• Portal ven trombozu: Karaciğere giden ana toplardamarlardan birinde meydana gelir ve ciddi sindirim sorunlarına yol açabilir.

Dolaşan (Göç Eden) Pıhtılar (Embolizm)

Bazı durumlarda pıhtılar bulunduğu yerden koparak kan dolaşımına karışır ve vücudun başka bir bölgesinde tıkanıklığa yol açar.

• Beyin embolisi: Beyin damarlarında tıkanıklık oluşturarak felce neden olabilir.
• Kalp embolisi: Kalbe giden damarları tıkayarak kalp krizine yol açabilir.
• Akciğer embolisi: Bacak veya başka bir bölgeden kopan pıhtının akciğere ulaşarak solunum yetmezliği oluşturmasıdır.

Kan Pıhtılaşması Belirtileri Nelerdir?

Pıhtının oluştuğu bölgeye ve damarın türüne bağlı olarak değişir. Bazı pıhtılar küçük ve belirti vermeden ilerleyebilirken, bazıları hayati tehlike oluşturabilecek ciddi semptomlara neden olabilir. Bacak damarlarında, beyin damarlarında, akciğerlerde veya kalpte oluşan pıhtılar farklı belirtilerle kendini gösterir. Eğer pıhtı dolaşıma girerek vücudun başka bir bölgesine taşınırsa, ani gelişen ve acil müdahale gerektiren durumlar ortaya çıkabilir.

Derin Ven Trombozu belirtileri (Bacak veya kollarda pıhtı) şu şekildedir:

• Bacak veya kol bölgesinde aniden gelişen şişlik.
• Bacakta veya kolda hissedilen ağrı, özellikle hareket ettikçe kötüleşen batma hissi.
• Etkilenen bölgede kızarıklık ve sıcaklık artışı.
• Damar boyunca hassasiyet ve gerginlik hissi.

Pulmoner Emboli (Akciğer pıhtısı) belirtileri şöyledir:

• Ani başlayan nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissi.
• Şiddetli göğüs ağrısı, özellikle nefes alıp verirken artan batıcı ağrı.
• Ani baş dönmesi ve bayılma hissi.
• Kanlı balgam veya öksürük.
• Hızlı kalp atışı (taşikardi).

Felç riski taşıyan Serebral Tromboz (Beyin pıhtısı) belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Vücudun bir tarafında ani uyuşma veya güç kaybı.
• Konuşma bozukluğu veya kelimeleri düzgün ifade edememe.
• Görme kaybı veya bulanık görme.
• Ani ve şiddetli baş ağrısı.
• Denge kaybı ve yürüme güçlüğü.

Kalp krizi riskine sebebiyet veren Koroner Tromboz aşağıdaki belirtilerle kendini gösterir:

• Göğüste sıkışma, baskı hissi ve sol kola yayılan ağrı.
• Terleme, mide bulantısı ve baş dönmesi.
• Nefes darlığı ve anksiyete hissi.
• Egzersizle artan ve dinlenmekle geçmeyen göğüs ağrısı.

Portal Ven Trombozu (Karaciğer pıhtısı) aşağıdaki belirtilerle görülür:

• Karında şişlik ve ağrı.
• Mide bulantısı ve sindirim problemleri.
• Karaciğer yetmezliği belirtileri.

Kan Pıhtılaşması Nasıl Teşhis Edilir?

Doktor, pıhtının oluştuğu bölgeyi belirlemek için fiziksel muayene yaparak bacak şişliği, kızarıklık, ısı artışı veya ağrı olup olmadığını inceler. Kan testleri (D-dimer testi), pıhtılaşma sürecinin aktif olup olmadığını anlamak için kullanılır. D-Dimer seviyelerinin yüksek olması, vücutta pıhtı oluştuğuna işaret edebilir. Doppler ultrasonografi, özellikle bacaklarda oluşan derin ven trombozunu (DVT) tespit etmek için kullanılır. Bu yöntemle damar içindeki kan akışı ve pıhtının varlığı görüntülenebilir. Daha detaylı inceleme için BT anjiyografi ve MR anjiyografi gibi görüntüleme yöntemleri kullanılarak akciğer embolisi, beyin veya kalp damarlarındaki pıhtılar tespit edilebilir. Ayrıca, pıhtının kaynağını ve risk faktörlerini belirlemek için genetik testler ve pıhtılaşma faktörleri incelenebilir. Kan pıhtısı teşhis edildikten sonra pıhtının yerleşim yerine ve büyüklüğüne göre tedavi süreci planlanır.