Kanserde Akıllı İlaç Nedir? Akıllı İlaç Kullanımı Nasıl Olmalı?

Akıllı ilaç, kanser tedavisinde hedefe yönelik sonuç almayı sağlayan bir yöntemdir. 

Akıllı ilaç, kanser tedavisinde hedefe yönelik sonuç almayı sağlayan bir yöntemdir. Kanser oluşumunda etkili genetik mutasyonlar ve moleküler değişikler hakkındaki bilgiler arttıkça akıllı ilaçlar, kanser tedavisinde daha da önem kazanmaktadır.

Kanserde Akıllı İlaç Nedir?

Kanser, normal vücut hücrelerinin genetik yapısında meydana gelen değişimler (mutasyonlar) sonucu kontrolsüz çoğalma özelliği kazanmasıyla ortaya çıkar. Mutasyonların sebep olduğu değişikler ile kanser hücreleri; büyüme, gelişme ve yayılma özelliği elde ederler. Her kanser türünde mutasyonlar, hücrelerde ilgili kanser türüne özgü değişimlere sebep olabilirler. Bilim insanlarının bu değişimleri keşfetmeye başlaması ve kanser hakkında bilinenlerin artmasıyla kanser tedavisinde hedefe yönelik terapi önem kazanmaya başlamıştır.

Hedefe yönelik terapinin en önemli araçlarından olan akıllı ilaç, kanser hücrelerinin kazandığı kontrolsüz çoğalma ve yayılma özelliğini engellemeyi amaçlar. Mutasyonlarla kazanılan bu özellikleri durdurmaya çalışan molekülleri içeren akıllı ilaç kullanımı, kanser tedavisinde giderek önemini artıran bir yöntemdir.

Akıllı ilaç türleri, kanser tedavisinde pek çok farklı yolu etkileyerek faydalı olabilir:

• Bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini yok etmesini kolaylaştırır: Kanser hücrelerinin hızla çoğalıp yayılmasının nedenlerinden biri bağışıklık sisteminden saklanmasıdır. Bu hücreler, mutasyonların kazandırdığı bazı özelliklerle immün (bağışıklık) sistem tarafından tanınmasını sağlayan kısımları değiştirirler. Sonuç olarak da tanınmaz hale gelerek vücutta rahatça büyüyüp dağılırlar. Akıllı ilaç kanser hücrelerini işaretleyerek bağışıklık sistemi tarafından tanınmasını kolaylaştırır. Bu sayede immün sistem tarafından tanınan hücreler, zararlı olarak algılanıp yok edilir.
• Kanser hücrelerinin büyümesini durdurur: Sağlıklı vücut hücreleri, sadece dışarıdan bölünme sinyali aldıklarında çoğalırlar. Bu sinyaller, hücrenin etrafını saran hücre zarındaki proteinlere bağlanarak hücreye bölünme sinyali gönderirler. Normal şartlar altında bu durum sadece vücudun hücrelerin çoğalmasına ihtiyaç duyduğu anlarda meydana gelir. Ancak kanser hücrelerinde bu sinyal iletimi bozulmuştur. Kanser hücreleri bölünme sinyali olmadan da çoğalmaya devam eder. Akıllı ilaç, bu sinyal iletimini içeren yolları durdurarak, sürekli uyarı varmışçasına bölünen kanser hücrelerinin çoğalmasını önler. Kanserin kontrolsüz büyümesini engellemeye yardımcı olur.
• Tümör içindeki damar gelişimini engeller: Tümör, büyüyebilmek kan akımına ihtiyaç duyar. Tümörü oluşturan kanser hücrelerinin besin ve oksijen ihtiyacını karşılamak için tümör içinde damarlar oluşmaya başlar. Bu durum anjiygenez olarak adlandırılır. Akıllı ilaç, anjiyogenez sürecini durdurarak tümör çapının büyümesini engelleyebilir. Halihazırda oluşmuş bulunan damarlarda da küçülmeye sebep olarak tümör boyutunu düşürebilir.
• Kanser öldürücü ilaçları kanser hücrelerine taşır: Kemoterapi, radyasyon veya toksin gibi kanser hücrelerini öldüren maddelerin akıllı ilaçlarla kombine edilerek verilmesi yarar sağlayabilir. Akıllı ilaçlar sayesinde bu maddeler sadece kanser hücrelerine gider ve etkisini bu hücrelerde gösterir.
• Kanser hücrelerinin ölmesini sağlar: Normal hücreler, hasar gördüğünde ya da artık kendisine ihtiyaç kalmadığında ölür. Kanser hücreleri bu özelliği yitirmiştir. Akıllı ilaç türlerinden bazıları, kanser hücrelerinin ölümüne sebep olarak tümör oluşumunu engelleyebilir.
• Tümör gelişimi için gerekli olan hormonların etkisini engeller: Prostat, meme gibi bazı kanser türleri hormon bağımlıdır. Bu türlerin tümörler büyümek için çeşitli hormonlara ihtiyaç duyar. Akıllı ilaçlar, bu hormonların üretimini durdurarak ya da etki etmesini engelleyerek tümörün büyümesini engelleyebilir.

Akıllı İlaç Çeşitleri Nelerdir?

Kanser tedavisinde kullanılan farklı akıllı ilaç türleri vardır:

• Hormon Terapileri: Hormon terapisi, hormona bağımlı kanserlerin tedavisinde kullanılır. Oluşumunda hormonların önemli rol oynadığı meme ve prostat kanserinde uygulanabilecek bu yöntem, hormon üretimini ya da etkisini ortadan kaldırarak etki gösterir. 
• Sinyal İletim İnhibitörleri (Durdurucuları): Kanser hücreleri; dış ortamdan çeşitli sinyaller alabilir ve bu sinyallere uygun olmayan cevap verirler. Tirozin kinaz, sinyallerin algılanarak hücre içine iletilmesini sağlayan bir çeşit proteindir. Bu protein, bölünme sinyallerinin hücre içi iletiminde de görev alır. Kanser hücrelerinin sürekli bölünme sinyali algılayıp çoğalmayı sürdürdüğü durumda olduğu gibi uygunsuz sinyal iletiminin olduğu durumlarda, hücre içi sinyal iletimini sağlayan tirozin kinaz proteininin bloke edilmesi gerekebilir. Bunun için osmertinib, imatinib, gefitinib, erlotinib etken maddesi içeren akıllı ilaçlar kullanılır. 
• Gen İfadesi Düzenleyiciler: Hücrede gen ifadesinin düzenlenmesinde rol alan proteinlere etki ederler.
• Apoptosis Uyarıcıları: Apoptosis; normal şartlarda vücut hücrelerinin, hasar alması ya da genetik materyalinin mutasyona uğraması sonucunda kontrollü bir şekilde kendini öldürmesidir. Kanser hücrelerinde bu mekanizma bozulmuştur. Mutasyona uğramalarına rağmen hayatta kalmaya ve bölünerek çoğalmaya devam ederler. Apoptosis uyarıcı akıllı ilaçlar, kanser hücrelerinde bozulan bu mekanizmayı uyararak hücrelerin ölmesini sağlar. Bortezamib, oblimersen, olaparib bu gruptaki ilaçlardan bazılarıdır.
• Anjiyogenez İnhibitörleri (Durdurucuları): Tümör boyutunun artması gerekli olan yeni damar oluşumunu engelleyen akıllı ilaç grubudur. Damar oluşumunda rol alan bir büyüme faktörü olan VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor) adlı molekülünün etkilerini engelleyerek tedavi şansı sunan akıllı ilaç türleri vardır. Bevacizumab, sunitinib, thalidomid bu grupta yer alan akıllı ilaçlardandır.
• İmmünoterapi: Bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını sağlayan bu tedavi yönteminde monoklonal antikorlar kullanılır. Monoklonal antikorlar kanser tiplerine özgü üretilirler. Spesifik olarak tanıdığı kanser hücrelerine bağlanan monoklonal antikorlar, bağışıklık sisteminin bu hücreleri tanıyıp, yok etmesine yardımcı olur. Transtuzumab, bevacizumab, rituximab, cetuximab immünoterapi uygulanan kanserde akıllı ilaç isimleri arasındadır. 

Kemoterapi akıllı ilaç isimleri verilirken antikor yapıda olanlara -ab eki, inhibitör yapıda olanlara -ib eki getirilir.

Kanserde Akıllı İlaçlar Hangi Evrelerde Kullanılır?

Kanser tedavisinde akıllı ilaç kullanımı pek çok faktöre bağlı olarak değişebilir. Mesane, beyin, meme, serviks (rahim ağzı), kolon, yemek borusu, baş boyun, gastrointestinal (sindirim) sistem, böbrek, akciğer, pankreas, deri, tiroit ve daha birçok farklı dokunun/organın kanserinde akıllı ilaç kullanılabilir. Ancak akıllı ilaçlar, spesifik mutasyonların varlığında etkili olabilir. Bu yüzden kanser hastasının yapılacak genetik testlerle hedefe yönelik tedavi için uygun olup olmadığı araştırılır. 

Akıllı ilaçlar genellikle lokal olarak ileri evre ya da uzak metastaz yapmış hastalıkta kullanılmaktadır ancak bazı akıllı ilaçlar operasyon sonrası koruyucu, yani adjuvan amaçla da kullanılmaktadır. 

Sonuç olarak kanserde akıllı ilaç kullanılıp kullanılamayacağı; kanser türüne, kanser hücrelerinde bulunan mutasyona, hastanın genel sağlık durumuna göre değişebilir. Kanserde akıllı ilaç fiyatı da kullanılacak ilaca ve dozuna göre değişkenlik gösterir. Akıllı ilaç tedavisi hakkında daha detaylı ve kişiye özel değerlendirme için donanımlı bir onkoloji birimi olan sağlık kuruluşuna başvurmanız faydalı olacaktır.

Akıllı İlaç Yan Etkileri Nelerdir?

Akıllı ilaçla uygulanan tedavi yöntemi kemoterapi gibi kanser tedavisinde kullanılan diğer yöntemlere göre daha az zararlıdır. Ancak her ilaçta olabileceği gibi bu ilaçlarda da bazı yan etkiler gözlenebilir. 

İshal, karaciğer fonksiyonlarında bozulma, akne oluşumu, tırnakta meydana gelen değişimler, kuru cilt, saç pigmentasyonunun azalması, kan pıhtılaşması ve yara iyileşmesinde bozulma, yüksek tansiyon, nadir olarak mide veya bağırsakta delinme gibi durumlar kanser tedavisinde akıllı ilaç yan etkileri arasındadır.

Kemoterapi ve Kanser Tedavisinde Akıllı İlaç Kullanımı Arasındaki Farklar

Akıllı ilaçların standart kemoterapiye göre; kansere özgü olarak sadece kanser hücreleri üzerinde etki gösterme, kanser hücreleri üzerinde öldürücü olmaktan çok bölünme ve çoğalmalarını engelleme gibi farklılıkları vardır. Kemoterapi akıllı ilaç farklılığı kanser tedavisinde her iki yöntemin kullanılmakla birlikte, akıllı ilacın etkileri yönünden bir adım daha ileride olduğunu göstermiştir.

Akıllı ilaçlar, hastadaki kanser türüne ve kansere neden olan mutasyona özel olarak dizayn edilir. Bu sayede vücutta daha sınırlı ama etkin bir etki gösterir.

Etkinliği kanıtlanmış ve piyasaya sürülmüş çok sayıda akıllı ilaç vardır. Kanserin tedavisinde çığır açmış ve tedaviye uygun hastalarda başarılı sonuçlar alınmasını sağlamışlardır. Kanser hastaları; donanımlı bir merkezde ,deneyimli bir onkologla olası tedavi seçenekleri konusunda konuşmalı ve en uygun yöntemi beraber seçmelidir.