Ultrasonografi

Ultrason veya asıl ismiyle ultrasonografi, yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılarak görüntü elde edilmesini sağlayan bir tıbbi tetkik yöntemidir. Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte büyük gelişme gösteren ultrason cihazları sayesinde 2, 3 ve 4 boyutlu görüntüler sağlanabilmekte ve uzmanlar tarafından daha doğru teşhisler konulabilmektedir. Vücudun çeşitli organlarının değerlendirilmesi, tümöral lezyonların saptanması ve gebelik takibinde yaygın olarak kullanılan ultrasonografi tetkiklerine ait ultrason terimleri ve ultrason yöntemleri hakkında detaylı bilgi sahibi olarak süreci daha kolay anlayabilirsiniz. 

Ultrason ve Ayrıntılı Ultrason Nedir? 

Ultrason nedir sorusu, herhangi bir nedenden dolayı ultrason çektirmesi gereken kişilerin veya yakınlarının aklına ilk gelen konular arasında yer alır. Ultrason, vücudunun içerisinde organların değerlendirilmesi, meydana gelen değişimlerin, gelişmelerin ve problemlerin tespit edilmesini sağlayan bir işlemdir. Mevcut durumun tam olarak gözlenmesine olanak veren bu yöntem sayesinde sorunlar kolayca tespit edilebilir.  

Ultrason uygulaması ayrıca hamilelikte bebeğin gelişimini izlemek, yumuşak dokularda meydana gelen sorunları gözlemlemek ve iç organlarda oluşan problemleri tanımlamak için tercih edilir. Ultrason işlemi standart 2 boyutlu ultrason ve ayrıntılı ultrason olarak iki farklı şekilde uygulanır. Standart ultrason nedir, ayrıntılı ultrason nedir ve detaylı ultrason nedir soruları, ultrason çeşitleri ile ilgili en çok merak edilen kavramlar arasında yer alır. Standart ultrason, hamileliğin herhangi bir zamanında yapılan 2 boyutlu görüntüleme işlemidir. İlk aylarda çok sağlıklı görüntüler elde edilemeyeceğinden uzmanlar genellikle 16. haftadan itibaren 2 boyutlu ultrason uygulanır.  

Ayrıntılı ultrason da hamilelikte sık olarak kullanılan bir yöntemdir. Aynı zamanda detaylı ultrason olarak da isimlendirilen bu metot sayesinde bebeğin sağlık durumu ve organları hakkında detaylı bilgi elde edilebilir, bebeğin gelişimi detaylı olarak takip edilebilir. 

Ayrıca organlara ait kanserli dokuların incelenmesinde de kullanılan bu yöntemle dokuların değerlendirilmesi ve mevcut olabilecek tümöral kitlelerin varlığı saptanabilir.  

Ultrason Cihazı Çeşitleri Nelerdir? 

İnsan vücudunun gözle görülemeyen değişimlerinin incelenmesine imkân veren tıbbi cihaza ultrasonografi denir. Kısaca ultrason olarak adlandırılan bu cihaz, dokuların arasında ilerlemek için insan kulağının duyamayacağı frekanstaki ses dalgalarını kullanır. Bu ses dalgaları ile elde edilen gerçek zamanlı görüntü, cihaza bağlı bir monitör aracılığı ile takip edilebilir. Ultrason cihazı 2 ayrı parçadan meydana gelir. Parçaların ilki, insan vücudu ile temas eden prob olup, el ile kontrol edilir. Cihazın diğer parçası ise prob’un gönderdiği ses dalgalarını görülebilir hale getiren görüntü işleme ünitesidir. Ultrason cihazları sağladıkları görüntünün kalitesine ve detayına göre farklı türlere ayrılır. 

• 2D Ultrason Cihazı 

2 boyutlu (2D) ultrason cihazları, öncelikle rutin incelemelerde kullanılan cihazlardır. 2D ultrason makineleri, genel değerlendirme ve kontrol amaçlı uygulamalarda kullanılır. Gebelik takibinde sık olarak kullanılan 2 boyutlu ultrason cihazları ile bebeğin kalp atışı, plasentanın pozisyonu ve bebeğin kordonu rahatlıkla görüntülenebilir. Bu cihazlardan alınan resimler siyah ve beyaz olur. Bebeğin boyu, kilosu ve fiziksel gelişimi de 2 boyutlu ultrason cihazları ile takip edilebilir. Ayrıca 2 boyutlu ultrason uygulamaları, ultrason fiyatları bakımından en uygun seçenektir. 

• 3D Ultrason Cihazı 

3 boyutlu (3D) ultrason cihazları, özellikle gebelik takibinde daha net sonuçlara ulaşılmasına imkân verir. 3D ultrason uygulaması sayesinde bebeğin hangi haftada ne kadar gelişme gösterdiği detaylı olarak takip edilebilir. Ayrıca 3 boyutlu ultrason bebek görüntüsünün yakından, daha büyük ve renkli bir şekilde elde edilmesine imkân verir. Genellikle 3. Aydan sonra kullanılan 3D ultrason yöntemi ile bebeğin kilosu, boyu ve hacmi daha kolay bir şekilde anlaşılabilir. Bu cihazlar ile kız veya erkek bebek ultrason görüntüsü detaylı bir şekilde izlenebildiğinden cinsiyet tespiti daha kolay yapılır. 

• 4D Ultrason Cihazı 

4 boyutlu ultrason cihazı ise üç boyutlu ve hareketli görüntü elde edilmesine olanak tanıyan teknolojiye sahip bir ekipmandır. Özellikle hamilelik sırasında sık olarak kullanılan 4D ultrason makineleriyle bebeğin baş, ayak ve el hareketleri bir film gibi anne karnından takip edilebilir. 4D cihazlar sayesinde cinsiyetin yanı sıra omurga gelişimi, el, burun, kafa kemikleri ve iç organlar oldukça detaylı bir şekilde izlenebilir. Bu sayede problem olduğu düşünülen bölgeler 4 boyutlu olarak incelenerek doğum sonrası yapılacak müdahale veya uygulanacak tedavi şekli en ince ayrıntısına kadar önceden planlanabilir. Ayrıca bu cihazlar ile yapılan ayrıntılı ultrason ile genetik kusurlar ve kromozom anormallikleri de fark edilebilir. Down sendromu ve dudak damak yarığı gibi durumlar, 4D ultrason cihazları sayesinde erken dönemde tespit edilebilir. 

Ultrason Nasıl Çekilir? 

Herhangi bir nedenden dolayı ultrason uygulanacak kişiler ve daha önce hiç ultrason yaptırmamış anne adayları ultrason nasıl çekilir sorusunun cevabına öğrenmek ister. Ultrason ölçümleri ne kadar doğru elde edilirse konulan teşhis o kadar yerinde olur. Bu nedenle ultrason çekimine başlamadan önce ses dalgalarının rahatça iletilebilmesi ve iç organların daha iyi görülebilmesini sağlamak için cilt üzerine şeffaf bir jel sürülür. Cilt ile cihaz arasında kaygan bir yüzey oluşturan ultrason jeli, su bazlı olduğundan cilt üzerinde herhangi olumsuz durum meydana getirmez. Jelin uygulanmasından sonra prob, izlenmek istenen bölgenin üzerinde gezdirilir. Bazı durumlardan daha iyi görüntü elde edebilmek için cihaz uzman tarafından bastırılabilir. Bu bastırma işleminin bebeğe veya anne adayına herhangi bir zararı olmaz. Görüntüleme işlemi sona erdikten sonra cihazdan çıktı alınabilir. Alınan çıktı üzerindeki değerler ve görüntüler üzerinde yorum yapılarak rapor oluşturulur. 

Ayrıntılı Ultrason Ne Zaman Yapılır? 

Anne adaylarının merak ettiği konulardan bir diğeri de ayrıntılı ultrason hangi haftalarda yapılır sorusudur. Ayrıntılı ultrason işlemi için genellikle 19. ile 23. haftalar tercih edilir. Bu haftaların seçilmesinin nedeni, hamileliğin bu döneminde, amniyon sıvısı yoğunluğunun daha fazla olmasıdır. Böylece ultrason sırasından daha net görüntüler elde edilebilir. Bu konu ile ilgili hamilelerin cevabını öğrenmek istediği diğer hususlar ise ayrıntılı ultrason nasıl yapılır ve ayrıntılı ultrasonda nelere bakılır sorularıdır. Ayrıntılı ultrason ile standart ultrason işlemi arasında uygulama yöntemi açısından herhangi bir fark yoktur. Detaylı ultrasonda bakılan noktalar ise; kafatası gelişimi, beyin, kalp, omurga, böbrekler, mide, bağırsaklar, göğüs içi organlar ve bebeğin plasentasıdır. 

Renkli Ultrason Ne Zaman Yapılır? 

Renkli doppler ultrason olarak isimlendirilen bu yöntem, hamilelerde bebeğin plasenta durumunun ve kan akım hızının incelenmesi için kullanılır. Ayrıca renkli doppler ultrason uygulaması ile organ ve dokulardaki kan damar dağılımları incelenebilir. Bu kapsamda akla gelen renkli ultrason ne zaman yapılır sorusunun cevabı uzman doktorun kararına göre değişiklik gösterebilir. Bunun nedeni renkli ultrason yönteminin genellikle riskli hamilelik geçiren anne adaylarının takibinde kullanılmasıdır. Renkli doppler ultrason sırasında monitörde görülen renkler, izlenen bölgenin gerçek renkleri değildir. Bu renkleri cihazın görüntü işleme sistemi oluşturur. Kan akışının proba uzaklaşıp yaklaşmasına göre mavi ve kırmızı renkler görülür. Renklerin durumuna göre kan akışında herhangi bir olumsuzluk olup olmadığı tespit edebilir. 

Vajinal Ultrason Nedir? 

Vajinal ultrason, ultrason probunun vajina içerisine yerleştirilerek uygulanan bir ultrason yöntemidir. Karın üzerinden yapılan uygulamalara göre çok daha net görüntüler elde edilmesine olanak veren bu yöntem ile kadın ürüme organları detaylı olarak incelenebilir. Vajina içerisine iletilen ses dalgaları, rahim ve yumurtalıkların çok az hata payıyla görüntülenmesine yardımcı olur. 

Meme Ultrasonu Nasıl Uygulanır? 

Meme kadınlarda çok dikkatli bir şekilde takip edilmesi gereken organlar arasında yer alır. Meme ultrasonu, meme dokusunun detaylı bir şekilde incelenmesinde kullanılan bir yöntemdir. Mamografi sonrasında elde edilen verilerin, meme ultrasonu uygulaması ile daha ayrıntılı olarak incelenmesi sağlanır. Böylece kanserli memenin ultrason görüntüsü elde edilerek meme dokusundaki normal ve anormal olan tüm durumlar detaylı bir şekilde ele alınabilir. 

Ayrıca genç yaş hasta grubunda ultrasonografi radyasyon içermemesi, hastaya acı vermeyen, basit bir inceleme metodu olması sebebiyle ilk başvurulan tetkiktir.  

İlave olarak meme dokularında saptanabilecek kitlelerin değerlendirilmesinde, damarlanma özelliklerinin saptanmasında ve şüpheli kitlelerden biopsi alınması gerektiğinde de en sık kullanılan yöntemdir. 

Ultrasonografi meme dokusunun tetkikinde birkaç maksatla kullanılıyor. Birincisi rutin mammografi tetkikiyle birlikte kullanılıyor. Hem meme dokusunun genel değerlendirilmesi için hem de mamografide görülen yoğunluk artışı tarzındaki alanların sıvı içerikli ya da etsi solid içerikli olup olmadığını ayırmak için kullanılıyor. İkinci olarak genç yaş grubu veya hamile hastalar gibi mamografi çekilemeyen durumlarda ultrason tek başına kullanılıyor. Üçüncüsü, meme dokusunda kitlesel yapı olduğunda, lezyonun boyut takibinde radyasyon içermeyen bir metot olan ultrasonografi kullanılıyor. Bir diğer maksatsa memede herhangi bir lezyon söz konusu olduğunda biyopsi işlemi ultrasonografi eşliğinde yapılmakta. Bu sayede doğru yerden görerek parça alabilmeyi sağlamak için kullanılıyor. Ultrasonun temel kullanma nedenleri bunlardır. 

Ultrasonografinin en önemli katkılarından biri de klinik muayene sırasında memede fark edilen, ele gelen bir kitle söz konusu olduğunda direkt o bölgeye yönelik inceleme yapılabilmesidir. 

Memede ultrasonografi tek başına yeterli olabilir mi? 

Bu durum hangi grup hasta için ve ne tür bir sorunun olduğuyla ilgili bir durum. Ultrason öncelikle kitle lezyonlarda lezyonun içeriğinin ayrımını değerlendirmede çok değerli bilgiler verir. Parankimal doku düzensizliği göstermede koltukaltı bölgesindeki lenf bezlerini değerlendirmede faydalıdır. Mammografinin üstünlüğü ise doku distorsiyonu ve tümöral durumlarda erken dönem bulgusu olabilen mikrokalsifikasyonları gösterebilmesi. 

Hangi kitleleri ultrasonografide görebiliyoruz? 

Meme dokusunda yer kaplayan tüm kitlesel yapıları ultrasonografi ile ayırtetmek mümkün. Fakat bunun için özellikle yoğun meme dokusu olan hastalarda iyi cihaz, yeterli zaman ve tecrübe çok önemli. Meme dokusunda kitleler dışında çeşitli sebeplerle oluşan doku düzensizlikleri olabilir. Emziren annelerde memede süt toplanması, mastit durumları sözkonusu olduğunda da hem tanı aşamasında hem de takipte kullanılabilen bir yöntemdir. 

Cihazın özel bir niteliği var mı? 

Son yıllarda ultrasonografi cihazları arasında çok nitelikli çeşitli markalar var. Fakat en önemli etken ultrasonografi cihazında “transduser-prob” denen, ses dalgasını üreten, hastanın memesi üzerinde temas ettirdiğimiz bölüm. Bu probun meme dokusuna spesifik nitelikte olması önemli. Anadolu Sağlık Merkezi Meme Sağlığı Merkezi’nde kullanılan cihazlarımızda da görüntü kalitesi çok yüksek niteliktedir. Bu sayede ayrıntı elde etme şansı oluyor. Ultrasonografi tetkiki sırasında kitlesel yapıların genel özellikleri değerlendirilirken, renkli doppler inceleme ile de aynı anda damarsal yapı içerip içermedikleri değerlendirilebiliyor. Ayrıca ultrasonografik elastografi dediğimiz doku sertliğini değerlendirerek kötü huylu (malign) olma riski olan kitleleri ayırtetme imkanı sağlanıyor. 

Meme ultrasonografisi eşliğinde biyopsi nasıl yapılıyor? 

Ultrasonografinin en temel işlevlerinden biri de biyopsiye kılavuzluk yapmasıdır. Ultrasonografi eşliğinde yapılan biyopside kesici iğne tipi veya ince iğne denilen 2 tip biyopsi metodu kullanılıyor. Meme kitlelerinde kesici iğne biyopsileri tercih ediliyor. Çünkü tanı koyma aşamasında daha çok, daha fazla doku elde ediliyor. Bu sayede sadece tanı koyma işlemi yapılmıyor. Kitlenin kötü huylu bir tümör çıkması durumunda hastanın operasyon ve ilaç–ışın tedavisi gibi süreçlerin belirlenmesinde gerekli, kansere spesifik detay incelemeler de yapılabiliyor. Bu sayede hastadan bu detay inceleme için ilave bir parça alma gerekliliği de ortadan kalkıyor ve hastaya da ikinci bir zahmet verilmemiş oluyor. 

Bu tür biyopsiler bölgeye yapılan lokal anestezi sayesinde ağrısız ve rahat tolere edilebilen işlemler haline geliyor. Hastaların oldukça önemli bir bölümü işlem sonrasında işlerine dönmeyi tercih edebiliyorlar. 

İnce iğne biyopsileri ise memedeki kistik yapıları tetkik amaçlı örnekleme veya tedavi maksatlı boşaltma gerektiği durumlarda ya da koltukaltı veya çevre lenf bezelerinden örnek alınması durumlarında kullanılıyor. Özellikle lenf bezi örneklemelerinde işlem sırasında hasta başında işlemi yapan radyoloji uzmanı ile birlikte hazır bulunan patoloji uzmanı sayesinde örnek alınır alınmaz hücre yeterliliği açısından mikroskobik olarak değerlendiriliyor, yeterliyse işlem bitiriliyor. Örnek yetersizse başka bir örnek daha alınabiliyor. Bu sayede eksik veya fazla işlem ihtimali ortadan kaldırılmış oluyor.