Lupus: Nedir, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Vücudumuzun sağlığının korunması ve geliştirilmesi noktasında, bağışıklık sisteminin önemli görevleri ve işlevleri bulunur. Vücudumuzdaki bağışıklık elemanları mikroorganizmalar veya tümör hücreleri gibi sağlığı olumsuz etkileyebilen unsurlara karşı savaşmak ve zararlı etkenleri vücuttan uzaklaştırmak üzere özelleşmiştir. Bununla birlikte yapılan araştırmalar neticesinde, klinikte görülen bazı hastalıkların temelinde bağışıklık sisteminin kendi vücut hücrelerini tehdit olarak görüp saldırması (otoimmün hastalıklar) nedeniyle geliştiği ortaya konulmuştur. Bu hastalıklardan biri de lupustur.

Lupus Nedir?

Sistemik lupus eritrematozus (SLE) veya kısaca lupus; bağışıklık sisteminin vücuda ait bazı maddeleri yabancı olarak algılaması sonucu vücut genelinde, hemen her sistemi etkileyebilen, kronik iltihabi reaksiyon başlatması durumudur. Romatolojik ve otoimmün rahatsızlıklar arasında kabul edilen lupus hastalığı, hematolojik sistem, eklemler, böbrek, kalp, akciğer, sinir sistemi, sindirim sistemi gibi hemen her vücut bölgesinde klinik belirtilere ve sağlık sorunlarına neden olabilir. Bununla birlikte klinikte lupusun en sık görülen formu, belirli bir vücut bölgesinde kısıtlı iltihaplanma şeklindedir.

Lupus hastalığı aralıklı olarak alevlenmelerle seyreden kronik bir hastalık olduğundan, uygun tedavinin yapılmadığı takdirde, organlarda kalıcı hasara ve ciddi komplikasyonlara yol açabilen bir sağlık problemidir. Bu anlamda hastaların rahatsızlıkları hakkında doğru ve yeterli bilgiye sahip olması ve tedaviye uyum sağlaması son derece önemlidir.

Lupus Neden Olur?

Her ne kadar lupusun temelindeki mekanizma olan bağışıklık sisteminin vücut dokularını tehdit olarak algılaması olayının neden geliştiği tam olarak bilinmese de; bazı faktörlerin lupus gelişimini kolaylaştırdığı bilinmektedir. Bu bakımdan aşağıdaki durumlar lupus hastalığı açısından risk faktörü kabul edilir:

Genetik: Yapılan araştırmalar, bazı genetik özelliklere sahip kişilerde lupus semptomlarının ortaya çıkmasının daha muhtemel olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda 50’den fazla riskli gen tanımlanmıştır.
Çevresel faktörler: Sigara kullanımı, stresli yaşam tarzı, silika ve benzeri toksik maddelere maruziyet gibi çevresel etmenlerin lupus gelişimini tetiklediği bilinir.
Hormonlar: Östrojen hormonu gibi bazı hormon düzeylerindeki dengesizliklerin lupus gelişimini etkileyebileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur.
Enfeksiyonlar: Sitomegalovirüs (CMV), Epstein-Barr virüsü (EBV) gibi bazı viral enfeksiyonlar sonrasında, bağışıklık sisteminin vücudu tehdit olarak algılaması sonucu lupus gelişimi görülebilir.
İlaç yan etkileri: Hidralazin, kinidin veya romatolojik rahatsızlıklarda kullanılan biyolojik ajanlar nedeniyle kişilerde lupus benzeri belirtilerin ortaya çıkması söz konusu olabilir.
Bunların dışında özellikle 15 ile 44 yaş arasında olan kişiler, kadınlar, siyahi ırktan olanlar ve ailesinde lupus hastası olan kişilerde lupus gelişme ihtimali, toplumun geri kalanına göre hayli yüksektir.

Lupus Belirtileri Nelerdir?

Lupus hastalığı vücutta hemen her dokuyu etkileyebildiğinden klinik tablo hastadan hastaya oldukça farklılık gösterebilir. Yine belirtiler hastalık seyri esnasındaki dalgalanmalar nedeniyle aralıklı olarak kaybolabilir veya şiddetlenebilir. Bu bağlamda aşağıdaki belirtiler lupus seyrinde görülebilir:

Yüksek ateş
Halsizlik – yorgunluk
Kas güçsüzlüğü ve yaygın kas ağrıları
Özellikle parmak eklemleri gibi küçük eklemlerde olmak üzere, gezici tarzda eklem ağrıları
Yüzde tipik kelebek tarzda kızarıklık
Ciltte kızarıklık, döküntü veya şişlik
Güneşe karşı hassasiyet; güneş ışınlarına maruziyetle birlikte özellikle cilt belirtilerinin şiddetlenmesi
Saç dökülmesi ve kellik gelişmesi
Ağız içinde tekrarlayan aft veya yaraların çıkması, bulantı, kusma, ishal veya kabızlık gibi değişken sindirim sistemi problemleri
Özellikle stres veya soğuğa maruziyet durumlarında parmak uçlarının morarması veya soluklaşması
Nefes darlığı
Gözlerde veya ağızda kuruluk
Göğüs ağrısı
Baş ağrısı
Bilinç bulanıklığı, depresyon, psikoz gibi psikolojik belirtiler
Hafıza kaybı

Bunların yanında lupus hastalığı erken dönemde etkili bir şekilde tedaviyle kontrol altına alınmadığı takdirde, uzun dönemde bazı organlarda kalıcı hasara yol açarak ciddi komplikasyonlarla sonuçlanabilir. Bunlar arasında böbrek hasarı ile birlikte böbrek yetmezliği, kemik iliği hasarına bağlı kansızlık ve bağışıklık sisteminde yetmezlik, akciğer hasarı ile birlikte kalıcı nefes darlığı, öksürük gibi problemler sayılabilir.

Lupus Teşhisi Nasıl Konulur?

Lupus hastalığı vücuttaki hemen her dokuyu etkileyebildiğinden ve pek çok hastalıkla ortak belirtilere sahip olduğundan, teşhis edilebilmesi için uzman bir hekim tarafından ayrıntılı olarak değerlendirme yapılması gerekir. Bu doğrultuda hekimin aldığı hastalık öyküsü ve yaptığı detaylı fizik muayene sonucunda gerekli görüldüğü takdirde ek görüntüleme ve laboratuvar tetkiklerine başvurulabilir. Tüm bu incelemeler ışığında elde edilen veriler uyarınca hastalık tanısı konulabilir.

Lupus tanısında özellikle belirli laboratuvar testlerinin önemi büyüktür. Bu bağlamda tam kan sayımı, sedimantasyon, karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri, idrar analizi ve antinükleer antikor testi (ANA) sıklıkla tatbik edilen incelemeler arasındadır. Bunların yanında lupusun iç organları etkileyip etkilemediğini tespit etmek üzere direkt akciğer grafisi, ekokardiyografi gibi görüntüleme tetkiklerden faydalanılabilir. Lupusun özellikle böbreklerde bıraktığı hasarın tespiti ise böbrek biyopsisi yapılmasını gerektirebilir.

Yapılan araştırmalara göre lupus tanısı aşağıdaki 11 kriterden 4’ünün varlığında konulabilir:

Yüzde kelebek tarzda döküntü (malar raş)
Ciltte veya saçlı deride disk şeklinde döküntü (diskoid raş)
Güneş hassasiyeti
Ağız içinde tekrarlayan ülserler
Eklemlerde hasar bırakmayan, tekrarlayan eklem iltihaplanmaları
Akciğer veya kalp dış zarlarının iltihaplanması ve sıvı birikimi (plörit veya perikardit)
İdrarla protein kaybı gibi böbrek hasarına işaret eden bulgular
Epileptik nöbetler veya psikolojik bulgular gibi sinir sisteminin tutulmasına işaret eden bulgular
Kansızlık veya beyaz kan hücresinde azalma gibi hematolojik sistemin etkilendiğine dair bulgular
İmmünolojik tetkiklere göre lupusa işaret eden belirli antikorların varlığı (anti-ds DNA, anti-Sm gibi)
ANA pozitifliği

Lupus Tedavisi Nasıl Yapılır?

Mevcut klinik yaklaşımda lupus hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte tedavide asıl hedeflenen, lupus hastalığının kontrol altına alınması, semptomların alevlenmesinin önüne geçilmesi ve komplikasyon gelişiminin önlenmesidir. Bu anlamda tedavi hayat boyu devam etmelidir ve hastanın tedaviye uyumu tedavi başarısını doğrudan etkileyebilir.

Lupus hastalığı kronik seyirli ve dalgalanma gösterebilen bir sağlık sorunu olduğundan, tedavi yaklaşımı da dinamik bir seyir takip eder. Bu bakımdan, hekim kararıyla tedavi yöntemi veya sıklığı değişebilir, yeni ilaçların eklenmesi gerekebilir. Ayrıca hastalık süresince komplikasyonların gelişip gelişmediğinin takip edilebilmesi için aralıklı muayene ve incelemeler yapılması gündeme gelebilir.

Lupus tedavisinde sıklıkla aşağıdaki tedavi yöntemlerine başvurulmaktadır:

Yaşam tarzı değişiklikleri: Klinik tedavilerin yanında hastaların belirli yaşam tarzı değişikliklerini sürdürmesi tedavinin başarılı olması için oldukça önemlidir. Bu doğrultuda hastalara aşağıdaki konulara uymaları tavsiye edilir:
- Güneş ışığı ile doğrudan temastan kaçınılmalı; dış ortama çıkıldığında güneş koruyucu kremler ve güneş gözlüğü kullanılmalıdır.
- Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazanılmalıdır.
- Günlük diyette alınan tuz miktarı azaltılmalıdır.
- D vitamini, kalsiyum ve fosfor gibi belirli vitamin ve mineraller takviye edilmelidir.
- Düzenli egzersiz yapılmalıdır.
- Sigara gibi alışkanlıklara son verilmelidir.
İlaç tedavisi: Lupus hastalığında kullanılan ilaçlar, hastalığın şiddeti ile doğrudan ilişkilidir. Bu ilaçlarda elde edilmek istenen temel hedef, hastalık semptomlarının giderilmesi, bağışıklık sisteminin baskılanarak alevlenmelerin önlenmesi ve komplikasyon gelişiminin önüne geçilmesidir. Bu doğrultuda hastalarda non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar (ibuprofen, naproksen gibi), steroidler (prednison gibi), anti-malarya ilaçları (hidroksiklorokin gibi), bağışıklık baskılayıcılar (metotreksat gibi) ve biyolojik ajanlar (anti-TNF blokörleri gibi) reçete edilebilir.