Fibromiyalji: Nedir, Belirtileri ve Tedavisi

Fibromiyalji; kas iskelet sisteminde görülen, tüm vücuda yayılmış ağrıyla karakterize romatizmal bir hastalıktır. Tüm yaşlarda görülebilmekle birlikte en sık orta yaşta görülür. Kadınlar erkeklere göre daha sık bu hastalığa yakalanırlar. Hastalığın belirtilerini, hastalığa neden olabilecek durumları, hastalığın tanı ve tedavisini yakından incelemek fibromiyaljiyi daha iyi anlamamızı sağlayacaktır.

Fibromiyalji Belirtileri

Fibromiyalji semptomları kişiden kişiye değişebilir. En sık görülen semptomlar:

• Yaygın ağrı: Fibromiyaljinin ana belirtisidir. Tüm vücuda yayılmış ağrı hissedilir ve ağrı sırt, boyun gibi bölgelerde yoğunlaşabilir. Ağrı uzun süre devam edebileceği gibi zamanla daha iyi ya da daha kötüye gidebilir. Hissedilen ağrı; yanma, keskin, batıcı tarzda olabilir.
• Aşırı hassasiyet: Fibromiyaljide ağrıya karşı duyarlılık artar. Hasta en ufak dokunuşlarda bile ağrı hissedebilir. Ufak dokunuşlarda, hafif çarpmalarda hissedilen ağrının süresi uzayabilir. 
• Katılık: Hastalar, özellikle uzun süre aynı pozisyonda kaldıktan sonra katılaşmış hissederler, hareket etmekte zorlanırlar. Örneğin sabah uyandıktan sonra yataktan kalkmada sorun yaşayabilirler. 
• Kas krampları: Kaslar sıkı ve ağrılı biçimde kasılarak acıya sebebiyet verebilir.
• Yorgunluk: Yorgunluğun seviyesi kişiden kişiye değişebilir. Hafif bir halsizlikten hiçbir şey yapamayacak kadar yorgun hissetmeye kadar geniş bir yelpazede görülebilir.
• Uyku kalitesinin bozulması: Hastalar yeterli sürede uyusalar dahi dinlenmiş, rahatlamış hissetmeyebilirler. Bunun sebebi derin uyku olarak adlandırılan, vücudun kendisini yenilemesini sağlayan kısmın fibromiyalji hastalarında kısalmasıdır. Uyku kalitesindeki bu değişim yorgunluk, dikkat dağılması olarak kendini gösterebilir.
• Bilişsel problemler: Fibromiyaljisi olan kişilerde düşünme, öğrenme gibi süreçlerde sorunlar yaşanabilir. Hastalarda puslu ya da bulanık olarak tarif edilebilen bir zihin yapısı olabilir. Yeni olayları öğrenmede ve eski olayları hatırlamada zorluk, odaklanamama, yavaşlamış konuşma gibi bazı belirtiler ortaya çıkabilir.
• Çok sıcak ya da çok soğuk hissetme: Vücudun uygun sıcaklığı ayarlayamaması sebebiyle olur.

Fibromiyalji, bazı diğer hastalıklarla birlikte görülebilir. Sıklıkla birlikte görüldüğü hastalıklar:

• Kronik baş ağrıları
• Depresyon/Anksiyete
• İrritabl bağırsak sendromu
• Ağrılı mesane sendromu
• Primer dismenore (ağrılı adet dönemi)
• Huzursuz ayak sendromu
• Raynaud's fenomeni
• Huzursuz ayak sendromu şeklinde sıralanabilir.

Fibromiyalji neden olur?

Fibromiyaljinin neden olduğu tam olarak açıklığa kavuşturulamamıştır. Ancak hastalığın gelişiminde etkili olduğu bilinen birtakım faktörler vardır.

• Sinir sistemindeki değişimler: Vücudun farklı bölgelerindeki ağrı hissi özelleşmiş sinir hücreleri aracılığıyla beyne iletilir. Bu iletim yolunda meydana gelen ya da iletimde rol alan kimyasallardaki değişimlerin fibromiyaljiye sebep olabileceği düşünülmektedir.
• Hormon seviyesindeki değişimler: Ağrının iletiminde ve beyindeki işleme süreçlerinde rol alan hormonların düzeyinde oluşan değişimler hastalık gelişiminde önemlidir. Serotonin, nöradrenalin, dopamin hormonlarının miktarı fibromiyalji hastalarında düşük bulunmuştur. Sayılan hormonların; ağrının yanı sıra genel durum, iştah, uyku, davranış, strese yanıt gibi pek çok olayın düzenlenmesinde de önemli olduğu gösterilmiştir. Hastalarda bu hormon düzeyindeki düşüşler; sadece ağrıyı değil, hormonların diğer etkileri üzerinde de değişiklik yapabilir.
• Uyku bozuklukları: Uyku kalitesindeki azalma fibromiyaljinin belirtisi olabileceği gibi sebebi de olabilir.
• Genetik: Bazı kişilerde hastalığa genetik yatkınlık olduğu ve bir tetikleyici ile karşılaşma sonucu hastalığın ortaya çıktığı düşünülmektedir. Hastalığın bazı ailelerde kümelenme göstermesi bu düşünceyi güçlendirmektedir.

Fibromiyalji ataklarını tetikleyen faktörler nelerdir?

Fibromiyalji fiziksel veya psikolojik stres ile tetiklenebilir. Bu durumlar:

• Travma
• Enfeksiyon
• Cerrahi operasyon geçirmek
• Sevilen bir yakının kaybı
• Ayrılık gibi örneklendirilebilir.

Fibromiyalji için risk faktöleri nelerdir?

• Kadın cinsiyet: Fibromiyalji kadınlarda erkeklere göre yaklaşık iki kat daha sık görülür.
• Travmatik olay: Araba kazası gibi travmaya yol açabilecek olaylar hem fiziksel hem psikolojik stres etkeni olduğundan hastalık açısından risk oluşturur.
• Tekrarlayan yaralanmalar: Aynı bölge ya da eklem üzerinde tekrar eden sakatlanmalar riski artırabilir.
• Enfeksiyon
• Ailede fibromiyalji hikayesi olması: Hastalığın genetik bileşeni de bulunduğundan ailede ve yakın akrabalarda fibromiyalji olması durumunda risk artar.
• Obezite

Fibromiyalji noktaları nedir?

Fibromiyalji hastalarında, vücutta belli noktalara az bir bası uygulanmasıyla ağrı oluşumu gözlenir. Bu noktalar hassas noktalar (tender points) olarak adlandırılır. Hassas noktalar vücutta simetrik yerleşimlidir. Sağ tarafta 9, sol tarafta 9 olmak üzere toplam 18 tane hassas nokta vardır. Bu noktaların yerleşimleri:

• Oksiput (ense)
• Trapezius 
• Supraspinatus ( trapezius ile birlikte sırtın üst kısmında, kürek kemiğinin omurgaya yakın medial kısmında bulunurlar)
• Gluteal (kalçanın üst dış kısmında)
• Büyük trokanter (üst bacağın kalçayla birleşimine yakın, dışa yakın konumlu)
• Boyun
• İkinci kosta ( Köprücük kemiğinin kaburgalarla birleştiği noktanın hemen altında)
• Dirsek (iç yan kısmında)
• Diz (iç kısmında)

şeklindedir.

Hassas noktalar; fibromiyaljiyi benzer ağrılara sebep olan diğer romatizmal hastalıklardan ayırt etmede kullanılan önemli göstergelerdir.

Fibromiyalji tanı ve tedavisi nasıl olur?

Fibromiyalji tanısı için spesifik bir test yoktur. Görüntüleme yöntemleri de hastalıkla ilgili ipucu vermez. Tanıyı koyabilmek için belirtilere sebep olabilecek diğer hastalıkları ekarte etmek gerekir. Hastanın genel durumunu değerlendirmek, olası hastaların varlığını araştırmak için kan testi veya biyokimyasal testler istenebilir. Hassas noktaların varlığı tanı koymada eskisi kadar kullanılmasa da bu noktaların varlığı hekimi fibromiyalji tanısına yaklaştırır. Vücudun her iki tarafında da görülen, yaygın olarak tariflenen, 3 aydan uzun süren kronik ağrılar başka bir sebep bulunmaması halinde fibromiyalji tanısı alırlar. Fibromiyalji tanısı koyarken, hastalığın birliktelik gösterebildiği diğer sendromlar göz önünde bulundurulmalı, gerekirse ilgili sendrom/hastalık ile ilgili tetkikler de yapılmalıdır. 

Fibromiyalji tamamıyla tedavi edilmesi mümkün olmayan bir hastalıktır. Hastalarda tam anlamıyla iyileşme beklenmez. Tedavi semptomları tedavi etmek, hayat kalitesini iyileştirmek amacıyla verilir.

Tedavi için kullanılan ilaçlar:

• Ağrı kesiciler: İbuprofen ve acetaminofen grubu ilaçlar fibromiyalji ağrısı için kullanılabilirler.
• Antidepresanlar: Duloxetine, milnacipran gibi etkin maddeler içeren ilaçlar hem ağrı hem de yorgunluk tedavisinde yer alır. Uyku kalitesini de olumlu yönde etkiler.
• Antiepileptikler: Nöropatik ağrının giderilmesinde etkilidir.
• Kas gevşeticiler: Kas krampı olan hastalar için kullanılan ajanlardır.
• Uyku hapları: Fibromiyalji uyku kalitesini olumsuz yönde etkileyen bir hastalık olduğundan bu haplar kişinin yeterli uyku uyumasını sağlar. Bozulan uyku düzeninin ortaya çıkardığı yorgunluk gibi belirtilerin yok olmasında etkili olabilir.

Medikal tedavinin yanı sıra yaşam tarzı değişikleri ve bazı terapilerin de fibromiyalji hastalarının semptomlarını gidermede etkili olduğu görülmüştür. Bunlar:

• Hidroterapi olarak da bilinen ılık/sıcak suda oturmak, yüzmek
• Kişiye özel hazırlanmış egzersiz programları ile yapılan aktiviteler
• Psikoterapi ile hastaların içinde bulunduğu durumu anlatarak, duygularını paylaşarak rahatlaması
• Gevşeme teknikleri
• Grup terapileri şeklinde sayılabilir. 

Akupunktur, aromaterapi, masaj gibi yöntemler de fibromiyalji tedavisi için denenen yöntemlerdir. Ancak etkili olduklarına dair yeterince çalışma yoktur.

Tedavide atlanmaması gereken noktalardan biri  fibromiyaljiyle birlikte bulunabilen diğer hastalıkların da tedavi edilmesi gerektiğidir. Fibromiyaljiye ek bu hastalıkların tedavisinin atlanması fibromiyalji tedavisinin de başarısız olmasına neden olabilir. 

Fibromiyaljide tam iyileşme sağlanamasa bile ataklar sırasında ağrının azaltılması, tetikleyici faktörün ortadan kaldırılması gibi pek çok çözüm hastanın yaşam kalitesinin artmasına katkıda bulunur. Hastaların; fibromiyaljiyi çözümsüz olarak görüp umutsuluğu kapılmaması, gerek medikal gerekse çeşitli terapilerle uygun tedaviyi alarak hayat standartlarını artırmalıdır. 

Vücutta yaygın olarak hissettiğiniz uzun süreli ağrınız olması durumunda en yakın sağlık kuruluşuna gitmenizi tavsiye ederiz.