Kişiye Özel Planlanmış Fiziksel Aktivite Programı

Fiziksel aktivite; günlük yaşamda kas ve eklemleri kullanarak enerji tüketimi ile gerçekleşen, kalp ve solunum hızını arttıran ve farklı şiddetlerde yorgunlukla sonuçlanan aktiviteler olarak tanımlanabilir. Yürüme, koşma, yüzmenin yanı sıra çömelme kalkma, çeşitli kol-bacak, baş ve gövde hareketleri gibi temel vücut hareketlerinin tümünü ya da bir kısmını içeren çeşitli spor dalları, dans, egzersiz, oyun ve gün içindeki aktiviteler fiziksel aktivite olarak kabul edilebilirler. Fiziksel aktivitenin, özellikle de düzenli yapıldığında, gerek fiziksel gerekse ruhsal sağlığa yararlarını gösteren çok sayıda bilimsel çalışma mevcuttur.

Bu olumlu etkileri aşağıdaki gibi sınıflayabiliriz:

1. Kas gücü ve fiziksel aktivite toleransında (kondisyon ve dayanıklılık) artış
2. Kas-eklem kontrolünü arttırarak stabilitenin ve dengenin sağlanması, özellikle yaşlı bireylerde düşmelerin önlenmesi
3. Kalp-damar hastalık oranlarında azalma
4. Kronik yorgunlukta azalma
5. Düzenli fiziksel aktivite yapan bireyler, sigara bağımlılığından kurtulma konusunda aktif olmayan bireylerden daha başarılıdırlar
6. İnsülin aktivitesinin kontrolünü sağlayarak diyabetin ve kan şekerinin kontrolüne yardımcı olur
7. Kan basıncı ve kan lipid (yağ) düzeylerinde normalleşme
8. Kemik yoğunluğunda artış sağlar, osteoporoz riskini azaltır
9. Uyku süresini ve kalitesini iyileştirir
10. Kaygı ve depresyon tablosunu yatıştırır
11. Bağırsak aktivitesi düzenlenir, kabızlık azalır
12. Metabolizmayı hızlandırır ve kilo alımını önler
13. Uzun vadede bilişsel fonksiyonlar ve motor kontrol, buna bağlı olarak özgüven artar, demans (Unutkanlık) azalır
14. Kadınlarda menopoza girme başlangıç yaşını geciktirir, menopozun olumsuz etkilerinin hafifletilmesinde yardımcıdır
15. Yetişkinlerde sağlıklı cinsel aktivite üzerinde olumlu etkileri vardır
16. Kendini iyi hissetme ve mutluluk oluşturur, depresyon ve anksiyete ile başa çıkma gücünü arttırır
17. Vücut direnci artar ve enfeksiyonlara karşı koruma gelişir
18. Kanser gelişim riskini azaltır ve kansere karşı koruma sağlar
19. Yaşam kalitesi artar, sosyal ve kültürel aktivitelere katılım artar

Fiziksel aktivitenin, istenilen etkilerinin açığa çıkabilmesi için düzenli olarak yapılması gerekmektedir. Haftada 3-4 kez yapılan, 30-60 dakikalık orta şiddette fiziksel aktivite bile genellikle sağlığımız üzerinde olumlu etkileri açığa çıkarmaya yeterlidir.

Kişiye özel tasarlanmış fiziksel aktivite programı, yukarıda saydığımız ve tümü bilimsel çalışmalarla desteklenmiş faydaları nedeniyle tamamlayıcı tıp uygulamalarının vazgeçilmez bir bileşenidir. Bu programda egzersiz süre, yoğunluk ve tipi bireyin özgeçmişine ve eşlik eden kas-iskelet ve diğer sistem problemlerine göre, fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı tarafından belirlenir ve takip edilir. Egzersiz uygulaması hastanede fizyoterapist gözetiminde ya da ev programı şeklinde verilerek hastane dışında uygulanabilir.

Hastanın gereksinimine göre postür, germe, kas kuvvetlendirme, denge ve koordinasyon egzersizleri ile bisiklet ergometresi, yüzme ve yürüyüş gibi aerobik egzersizlerden oluşan bir program hazırlanır. Uygun hastalar grup ya da bireysel pilates ya da yoga sınıflarına katılabilirler. Fiziksel aktivite programının türü ne olursa olsun, hasta eğitimi ve güvenliği mutlaka gözetilmelidir.

Fiziksel aktivite programları pek çok hastalığın ve semptomlarının tedavisinde, hastalığa bağlı komplikasyonların önlenmesinde ve hastalık sürecinin bedene ilişkin kalıcı hasar bırakmasının engellenmesinde son derece etkilidir.

Egzersiz programlarının olumlu ve tedavi edici özelliğinden yararlanılan bazı durumlar şunlardır:

1. Bazı ortopedik problemler, spor yaralanmaları
2. Nörolojik hastalıklar (felçler, denge-koordinasyon kayıpları, sinir yaralanmaları vb.)
3. Bazı kalp-damar ve akciğer hastalıkları
4. Serebral palsi (Beyin felci) gibi çocuk sağlığı problemleri
5. Romatizmal hastalıkların bir kısmı
6. Kaza, travma ve cerrahi sonrası gelişen bazı problemler
7. Bel, sırt ve boyun problemleri, diz, omuz gibi eklem ağrıları
8. Obezite
9. Gebelik ve doğum sonrası iyileşme süreci

Son yıllarda onkoloji hastalıklarının toplumda görülme sıklığının artması nedeniyle “kanser rehabilitasyonu” kavramı önem kazanmıştır. Kanser tanısı konan hastaların % 54’ü, tümörün etkilerine veya kanser tedavisine bağlı fiziksel yetersizliklere yönelik rehabilitasyon uygulamalarına gereksinim duyar. Hastaların %70'inde kansere bağlı ağrı görülür. Kemik tutulumunda, lezyonun ciddiyetine bağlı olarak ağırlık aktarımının kısıtlanması gerekebilir. Kemiğin korunması için ortez uygulamaları, omurga için korse kullanımı gerekebilir. Onkoloji hastalarında da egzersiz uygulamaları öncesinde hastanın fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve uygun fiziksel aktivite programının belirlenmesi son derece önemlidir.

Hareket oluşturmayan kas güçlendirme egzersizleri, düşük yoğunlukta aerobik egzersizler (yürüyüş, bisiklet gibi), omurga kırık riski açısından riskli hastalarda karın kasları ve sırt kaslarının güçlendirilmesi, düşme riskinin önlenmesi için denge egzersizleri ve çevre düzenlemesi önerilir. Akciğer tümörlerinde hastaya solunum egzersizleri, boyun ve kol kasları güçlendirme egzersizleri ve aerobik egzersizler önerilir. Kanser rehabilitasyon programında operasyon sonrasında omuza eklem hareket açıklığı egzersizleri ve germe egzersizleri yaptırılır. Drenler çıkarılınca aktif eklem hareket açıklığı egzersizlerine başlanır ve yavaşça hareketler ilerletilir. Lenfödem tedavisi uygulanır.

Son güncellenme tarihi: 21 Eylül 2023

Yayınlanma tarihi: 21 Eylül 2023