DEHB (ADHD) Nedir? DEHB Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), olağandışı düzeyde hiperaktivite ve dürtüsel davranışlara neden olabilen bir zihinsel sağlık durumudur. DEHB olan kişiler dikkatlerini tek bir göreve odaklamakta veya uzun süre hareketsiz oturmakta zorluk yaşayabilirler. Birçok insan dikkatsizlik ve enerji seviyelerinde değişiklikler yaşar. DEHB olan bir kişide bu durum, bu duruma sahip olmayan kişilere kıyasla daha sık ve daha büyük oranda gerçekleşir. Çalışmaları, işleri, ilişkileri ve ev yaşamları üzerinde önemli bir etkisi olabilir.

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), insanların davranışlarını etkileyen bir durumdur. DEHB olan kişiler huzursuz görünebilir. Konsantre olmada zorluk çekerken dürtüsel davranabilirler. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun belirtileri genellikle erken yaşlarda fark edilir. Bu belirtiler, çocuğun içinde bulunduğu koşullar değiştiğinde, örneğin okula başladığında daha belirgin hale gelebilir.

Çoğu vaka 12 yaşın altındaki çocuklarda teşhis edilse de bazen çocukluk döneminde de teşhis edilebilmektedir. Bazen DEHB çocuklukta fark edilemez ve yetişkinlikte teşhis edilebilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun belirtileri yaşla birlikte iyileşebilir. Ancak genç yaşta bu rahatsızlıkla teşhis edilen birçok yetişkin sorun yaşamaya devam eder. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişilerde uyku ve kaygı bozuklukları gibi ek sorunlar da görülebilir.

ADHD Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, DEHB olarak tanımlanır. Bu zihinsel sağlık durumunun İngilizce adı Attention Deficit Hyperactivity Disorder ise ADHD olarak kısaltılır. Yani, DEHB ve ADHD aynı anlama gelir. İki terim de “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu” anlamına gelir.

DEHB Neden Olur?

Bilim insanları henüz, DEHB'nin spesifik nedenlerini belirleyememiştir. Genetiğin DEHB'ye katkıda bulunduğuna dair artan kanıtlar bulunur. DEHB'li bireylerin akrabalarının da sıklıkla etkilendiğini görülür. DEHB'li çocukların beyinlerinde, bu rahatsızlığa sahip olmayan diğer çocuklara kıyasla anatomik farklılıklar olduğuna dair de kanıtlar vardır. Örneğin, DEHB'li çocukların beyinlerindeki gri ve beyaz madde hacmi azalmıştır. Belirli görevler sırasında farklı beyin bölgesi aktivasyonu gözlenir.

Daha ileri çalışmalar, beynin frontal loblarının, kaudat çekirdeğinin ve serebellar vermisinin DEHB'de etkilendiğini göstermiştir. Düşük doğum ağırlığı, erken doğum, hamilelik sırasında toksinlere maruz kalma ve hamilelik sırasında aşırı stres gibi birkaç genetik olmayan faktörler de DEHB nedenleri arasında sayılabilir. Bunların yanı sıra bazı araştırmalar, dopamindeki azalmanın DEHB'de bir faktör olduğunu ileri sürer. Dopamin, beyinde sinyallerin bir sinirden diğerine taşınmasına yardımcı olan bir kimyasaldır. Duygusal tepkilerin ve hareketlerin tetiklenmesinde rol oynar.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

Birçok çocuk hareketsiz oturma, sırasını bekleme, dikkat etme, kıpır kıpır olma ve dürtüsel davranma konusunda zorluk çekebilir. Ancak DEHB tanı kriterlerini karşılayan çocuklar, hiperaktivite, dürtüsellik, organizasyon veya dikkatsizlik semptomlarının yaşlarına veya gelişim düzeylerine göre beklenenden belirgin şekilde daha fazla olması bakımından farklılık gösterir. Bu semptomlar önemli acılara yol açabilir. Evde, okulda ve ilişkilerde sorunlara neden olur. Gözlemlenen semptomlar, bir bireyin meydan okuması veya görevleri anlayamamasının sonucu değildir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun üç ana türü vardır:

• Dikkatsiz
• Hiperaktif ve Dürtüsel
• Kombine

Tanı, belirli bir süre boyunca ortaya çıkan ve son altı ayda fark edilen kalıcı semptomların varlığına dayanır. DEHB her yaşta teşhis edilebilirken, esasında bu bozukluk çocuklukta başlar. Tanı düşünülürken, semptomlar, birey 12 yaşına gelmeden önce mevcut olmalı ve birden fazla ortamda zorluklara neden olmuş olmalıdır. Yani, DEHB belirtileri yalnızca evde ya da okulda görülmemelidir.

DEHB Türleri Nelerdir?

Hemen hemen herkes hayatının bir noktasında DEHB'ye benzer semptomlar yaşar. Zorluklarınız yakın zamanda veya geçmişte yalnızca ara sıra ortaya çıktıysa, muhtemelen DEHB'niz yoktur. DEHB, yalnızca semptomlar hayatınızın birden fazla alanında devam eden sorunlara neden olacak kadar şiddetli olduğunda teşhis edilir. Bu kalıcı ve bozucu semptomlar erken çocukluğa kadar izlenebilir. Semptomlar türlere göre değişiklik gösterir. DEHB türleri şu şekildedir:

Dikkatsiz DEHB

Dikkatsizlik; görevde kalma, odaklanma ve organizasyonla ilgili zorlukları ifade eder. Bu tür DEHB tanısı için aşağıdaki semptomlardan altısı (veya 17 yaş ve üzeri bireyler için beşi) sıklıkla görülür:

• Okul veya iş görevlerinde ayrıntılara dikkat etmez veya dikkatsizce hatalar yapar.
• Derslerde, konuşmalarda veya uzun okumalarda olduğu gibi görev veya aktivitelere odaklanmakta sorun yaşar.
• Konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünüyor.
• Talimatları takip etmez ve okul ödevlerini, ev işlerini veya iş görevlerini tamamlamaz. Görevlere başlayabilir ancak hemen odaklanmasını kaybeder.
• Görevleri ve işleri organize etmede sorun yaşar. Örneğin, zamanı iyi yönetemez; dağınık, düzensiz çalışır; teslim tarihlerini kaçırır.
• Rapor hazırlama ve form doldurma gibi sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır.
• Görevleri veya günlük yaşamı için ihtiyaç duyduğu okul kağıtları, kitapları, anahtarları, cüzdanı, cep telefonu ve gözlüğü gibi eşyalarını sıklıkla kaybeder.
• Kolayca dikkati dağılır.
• Günlük görevleri, örneğin ev işlerini yapmayı ve ayak işlerini yapmayı unutur. Daha büyük gençler ve yetişkinler telefon görüşmelerini geri aramayı, faturaları ödemeyi ve randevulara gitmeyi unutabilir.

Hiperaktif/Dürtüsel DEHB

Hiperaktivite; kıpırdanma, aşırı enerji, hareketsiz oturmama ve konuşkan olma gibi aşırı hareket anlamına gelir. Dürtüsellik, sonuçları düşünmeden alınan kararlar veya eylemler olarak ifade edilebilir. Bu tür DEHB tanısı için aşağıdaki semptomlardan altısı (veya 17 yaş ve üzeri bireyler için beşi) sıklıkla görülür:

• Ellerini ve ayaklarını oynatıyor, kıpırdanıyor veya oturduğu yerde kıvranıyor.
• Sınıfta, iş yerinde oturmakta zorluk çeker.
• Uygunsuz yerlerde koşar veya tırmanır.
• Sessizce oyun oynayamaz veya boş zaman aktivitelerini gerçekleştiremez.
• Sürekli hareket halinde görünür.
• Çok fazla konuşur.
• Bir soru bitmeden hemen cevap verir. Örneğin, insanların cümlelerini tamamlayabilir, konuşmalarda konuşmak için sabırsızlanabilir.
• Sıranın kendisine gelmesini beklemekte zorluk çeker.
• Başkalarının sözlerini keser veya onların işlerine karışır. Örneğin, konuşmalara, oyunlara veya aktivitelere müdahale eder veya başkalarının eşyalarını izinsiz kullanmaya başlar.

Kombine DEHB

Bu tip DEHB tanısı hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik tiplerinin her ikisinin de ölçütlerinin karşılanmasıyla konur.

DEHB Türleri Nelerdir?

Hemen hemen herkes hayatının bir noktasında DEHB'ye benzer semptomlar yaşar. Zorluklarınız yakın zamanda veya geçmişte yalnızca ara sıra ortaya çıktıysa, muhtemelen DEHB'niz yoktur. DEHB, yalnızca semptomlar hayatınızın birden fazla alanında devam eden sorunlara neden olacak kadar şiddetli olduğunda teşhis edilir. Bu kalıcı ve bozucu semptomlar erken çocukluğa kadar izlenebilir. Semptomlar türlere göre değişiklik gösterir. DEHB türleri şu şekildedir:

Dikkatsiz DEHB

Dikkatsizlik; görevde kalma, odaklanma ve organizasyonla ilgili zorlukları ifade eder. Bu tür DEHB tanısı için aşağıdaki semptomlardan altısı (veya 17 yaş ve üzeri bireyler için beşi) sıklıkla görülür:

• Okul veya iş görevlerinde ayrıntılara dikkat etmez veya dikkatsizce hatalar yapar.
• Derslerde, konuşmalarda veya uzun okumalarda olduğu gibi görev veya aktivitelere odaklanmakta sorun yaşar.
• Konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünüyor.
• Talimatları takip etmez ve okul ödevlerini, ev işlerini veya iş görevlerini tamamlamaz. Görevlere başlayabilir ancak hemen odaklanmasını kaybeder.
• Görevleri ve işleri organize etmede sorun yaşar. Örneğin, zamanı iyi yönetemez; dağınık, düzensiz çalışır; teslim tarihlerini kaçırır.
• Rapor hazırlama ve form doldurma gibi sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır.
• Görevleri veya günlük yaşamı için ihtiyaç duyduğu okul kağıtları, kitapları, anahtarları, cüzdanı, cep telefonu ve gözlüğü gibi eşyalarını sıklıkla kaybeder.
• Kolayca dikkati dağılır.
• Günlük görevleri, örneğin ev işlerini yapmayı ve ayak işlerini yapmayı unutur. Daha büyük gençler ve yetişkinler telefon görüşmelerini geri aramayı, faturaları ödemeyi ve randevulara gitmeyi unutabilir.

Hiperaktif/Dürtüsel DEHB

Hiperaktivite; kıpırdanma, aşırı enerji, hareketsiz oturmama ve konuşkan olma gibi aşırı hareket anlamına gelir. Dürtüsellik, sonuçları düşünmeden alınan kararlar veya eylemler olarak ifade edilebilir. Bu tür DEHB tanısı için aşağıdaki semptomlardan altısı (veya 17 yaş ve üzeri bireyler için beşi) sıklıkla görülür:

• Ellerini ve ayaklarını oynatıyor, kıpırdanıyor veya oturduğu yerde kıvranıyor.
• Sınıfta, iş yerinde oturmakta zorluk çeker.
• Uygunsuz yerlerde koşar veya tırmanır.
• Sessizce oyun oynayamaz veya boş zaman aktivitelerini gerçekleştiremez.
• Sürekli hareket halinde görünür.
• Çok fazla konuşur.
• Bir soru bitmeden hemen cevap verir. Örneğin, insanların cümlelerini tamamlayabilir, konuşmalarda konuşmak için sabırsızlanabilir.
• Sıranın kendisine gelmesini beklemekte zorluk çeker.
• Başkalarının sözlerini keser veya onların işlerine karışır. Örneğin, konuşmalara, oyunlara veya aktivitelere müdahale eder veya başkalarının eşyalarını izinsiz kullanmaya başlar.

Kombine DEHB

Bu tip DEHB tanısı hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik tiplerinin her ikisinin de ölçütlerinin karşılanmasıyla konur.

DEHB Tanısı Nasıl Konur?

Teşhis koymak için doktor sizin veya çocuğunuzun son 6 ay içinde yaşadığı semptomları değerlendirecektir. Doktorunuz muhtemelen öğretmenlerden veya aile üyelerinden bilgi toplayacak ve semptomları gözden geçirmek için kontrol listeleri ve derecelendirme ölçekleri kullanacaktır. Ayrıca, diğer sağlık sorunlarını kontrol etmek için fiziksel muayene yapacaktır.

DEHB Tedavisi Var mı?

DEHB tedavisi tipik olarak davranışsal terapileri, ilaçları veya her ikisini birden içerir. Terapi türleri arasında psikoterapi ve konuşma terapisi bulunur. Konuşma terapisinde siz veya çocuğunuz, DEHB'nin hayatınızı nasıl etkilediğini araştırırsınız. Terapistinizle bunu yönetmenize yardımcı olacak yolları tartışırsınız. Bir diğer terapi türü ise davranış terapisidir. Bu terapi sizin veya çocuğunuzun davranışınızı nasıl izleyip yöneteceğinizi öğrenmesine yardımcı olabilir. DEHB ile yaşadığınızda ilaç tedavisi de çok yararlı olabilir. DEHB ilaçları, dürtülerinizi ve eylemlerinizi daha iyi yönetmenizi sağlayacak şekilde beyin kimyasallarını etkilemek üzere tasarlanmıştır.

DEHB Tanısı Konulan Birine Nasıl Davranılmalı?

DEHB hakkında ne kadar çok şey öğrenirseniz bu durumun tanı konulan kişiyi nasıl etkilediğini görmeniz o kadar kolay olacaktır. Onların neden bu şekilde davrandıklarını daha iyi anladığınızda bunu, sürekli olarak 'düzeltmeye' veya üstesinden gelmeye çalışmanın onların kendilerini nasıl hissetmelerine yol açabileceğini anlayacaksınız. Belirtileri sizi, her zaman onların arkasını toplamak veya onlar adına görevleri tamamlamak için araya giren bir ebeveyn veya koruyucu gibi davranmak ya da onları kendilerinden korumak için hareket etmek pozisyonuna sokabilir. Bunu yapma eğiliminizin farkına varmaya çalışabilirsiniz. Sizin devralmanız onlar için çok motivasyon kırıcı olabilir. Daha cesaretlendirici olmaya çalışın.