Varikosel Nedir? Varikosel Belirtileri ve Ameliyatı

Varikosel, tüm dünya çapında görülen ve erkekleri etkileyen bir sağlık problemidir. Hayati tehlike oluşturmaz ancak kişinin konforunu etkileyebilir, özellikle çocuk sahibi olmak isteyenler için risk faktörü olarak değerlendirilebilir. Kısırlık yaşayan erkeklerin nerdeyse %40’ında varikosel katkısından söz edilebilir.

Varikosel Nedir?

Erkeklerde üreme sistemi spermin üretimi, saklanması ve taşınmasından sorumludur. Sperm, kadında yumurtayı dölleyen erkek üreme hücresidir. Erkeklerde sperm, testosteron hormonu sentezleyen ve testis adı verilen birimlerde saklanır. Sağlıklı bir erkekte iki adet testis bulunur. Skrotum, testisleri tutan keseye verilen isimdir. Spermler, her bir testisin arkasında yer alan sarmal tüp (epididim) içinde olgunlaşır. Spermler, epididimden vas deferens olarak tanımlanan bir tüp aracılığı ile prostata gider. Prostat, bağırsakların ön kısmında, idrar torbasının hemen altında yer alan ve idrar torbasının çıkışını çevreleyen bir salgı bezidir. Spermleri koruyan sıvının üretiminden sorumludur. 

Boşalma gerçekleştiğinde sperm ile prostatın salgıladığı koruyucu sıvı, meniyi oluşturur ve meni idrar yolundan geçerek penisin ucundan dışarı atılır. Sağlıklı bir sperm üretimi ve spermin saklanabilmesi için testislerdeki sıcaklığın vücut sıcaklığından daha düşük olmasına ihtiyaç vardır. Testislere kan gitmeden önce testis arterinde ters akımlı ısı değiştirici görevi üstlenen ve testislerden oksijence düşük kanı taşıyan damarlar vardır. Skrotumda bulunan ve pampiniform pleksus adı verilen bu damarlar testislerdeki ısıyı sabit tutarak kaliteli sperm üretimine yardımcı olur. Varikosel, pampiniform pleksusun genişlemesi sonucu gelişen varis benzeri oluşumdur. Genellikle ciddi bir sorun yaratmaz ve zararsız olarak nitelendirilir. Ancak bazı durumlarda ağrıya ya da testislerde küçülmeye neden olabilir. Skrotumdaki damarların genişlemesi, testislerin aşırı ısınmasına ve buna bağlı olarak sperm üretiminde azalmaya, kalitesinde düşüşe yol açabilir. 

Varikosel Belirtileri Nelerdir?

Varikosel, genellikle herhangi bir belirti göstermeden ilerler. Her ne kadar ciddi bir problem olarak görülmese de özellikle çocuk sahibi olmak isteyen erkeklerde, sperm kalitesi ve sayısında farklılık yaratabilir. Genellikle açıklanamayan kısırlık durumu ile karşı karşıya kalan erkeklerde varikosel araştırması yapılır. Varikosel belirtileri arasında aşağıdakiler yer alabilir: 

• Varikosel genellikle tek taraflı olarak gelişir. Oksijence kanın taşındığı scrotum damarlarında gözlenme oranı yüksek olduğu için çoğunlukla sol tarafta ve testisin üzerinde yumuşak bir şişlik gözlenebilir. Bu şişlik damarların genişlemesi ve bükülmesi sonucu solucan görünümlü bir yapı şeklinde kendini gösterebilir. 
• Testis, skrotum ya da kasıkta kalıcı, donuk bir ağrı ya da ağırlık hissi (uzandığınızda genellikle iyileşir), 
• Sıcak havalarda ya da egzersiz sonrası kötüleşen ağrı ve rahatsızlık hissi, 
• Varikoselin etkilediği testiste küçülme. 

Varikoseli teşhis etmek için üroloji doktoru, hastanın tıbbi geçmişini inceler ve belirtiler ile ilgili hastadan bilgi alıp fizik muayene yapar. Varikoselden şüphelendiğinde aşağıdaki testleri isteyebilir: 

• Pelvik Ultrason: Testislerdeki damarları ayrıntılı olarak incelemek için yapılan pelvik ultrason bir çeşit görüntüleme testidir. Dışarıdan testis cilt dokusu üzerinde ultrason cihazı yardımıyla damarların görünümü incelenir. 
• Semen Analizi: Varikosel sperm kalitesini ve sayısını etkileyebilir. Hastanın menisinden sperm özellikleri araştırılır. 
• Kan Testi: Varikosel durumunda hastanın FSH (folikül uyarıcı hormon) ve testosteron hormonlarında değişiklikler yaşanabilir. Kan tahlili ile bu değişiklikler saptanarak varikosel tanısı konulabilir.  

Varikosel varlığı söz konusu ise hastalığın şiddetini belirlemek için derecesi hesaplanır:  

• Derece 0: Ultrasonda fark edilen testis damar genişlemesidir. Doktor fiziksel muayene ile damar genişlemesini hissetmez, ancak ultrasonda varikosel varlığından söz edilebilir.  
• Derece 1: Doktor, varikoselin fiziksel muayenesi sırasında valsalva manevrası denilen bir yöntem kullanır. Bu yöntemde hastanın derin nefes alması ve ağzı ile burnunu kapatarak nefesini vermeye çalışması istenir. Valsalva manevrası adı verilen bu yöntem uygulandığında damarlarda şişme gözlenirse birinci derece varikoselden söz edilebilir.  
• Derece 2: Hasta valsalva manevrası yapmadan bile testislerinde şişmiş damarlar gözlenirse 2. derece varikosel teşhisi konulur.  
• Derece 3: Testislerdeki şişmiş damarlar gözle görülebilir ve doktorun fiziksel muayenesinde rahatlıkla hissedilebilir.  

Varikosel Neden Olur?

Varikoselin neden geliştiğine dair belirli bir risk faktörü yoktur ve net bir nedenden söz edilmesi mümkün değildir. Testislerin her biri testis sinirleri, vas deferens adı verilen spermi aktaran kanal, testis atar ve toplardamarlarından oluşan spermatik kord, yani damarsal bir sap içindedir. Testislerin sabit kalmasına yardımcı olur. Sağlıklı damarlarda tek yönlü valfler bulunur. Açma kapama görevi üstlenen bu valfler kanı testislerden skrotuma doğru hareket ettirerek kalbe geri gönderir. Bazı durumlarda valfler tam olarak görevini yapamayabilir ve kan damarlarda birikerek genişlemeye yol açabilir. Genişleyen damarlar zamanla varikosele neden olabilir. Damar genişlemesine neden olabilen olası faktörler arasında aşağıdakiler yer alabilir: 

• Sol testis damarları dik bir konumdadır. Kan dik köşedeki damarlardan kuvvetle fışkırarak valf kapakçıklarının arızalanmasına neden olabilir. Bu durum kanın birikmesine ve damarların yavaş yavaş genişleyerek bükülmesine yol açabilir.  
• Sağ veya sol testis damarlarında herhangi bir lezyonun gelişmesi ya da damarın bağırsaklar gibi testise yakın organlar tarafından sıkıştırılması testis damarlarında tıkanıklığa neden olabilir. Zamanla tıkanıklık valflerde hasara neden olarak kanın birikmesine ve damar genişlemesine yol açabilir.  
• Nutcracker Sendromu sol böbrek toplar damarının aort ve üst mezenterik damar (bağırsak atardamarı) tarafından sıkıştırılması sonucu oluşan bir durumdur. Bu sıkıştırma sol testis damarına giden kanın daha kuvvetli akmasına neden olarak valf sisteminde hasara ve damarın genişlemesine yol açabilir.  

Varikoseli hemen her yaşta görülebilir ve genellikle konjenital bir durumdur. Çoğu durumda ergenlik çağında fark edilir ve testislerin düzgün şekilde gelişmesini engelleyebilir.  

Varikosel Nasıl Tedavi Edilir?

Varikosel tedavisi, damar genişlemesinin derecesine bağlı olarak değişiklik gösterir. Düşük dereceli varikoselde aşağıdaki seçenekler doktor tarafından önerilir: 

• Varikosel hastayı rahatsız etmiyorsa ve sperm kalitesinde herhangi bir sorun yoksa tedaviye gerek duyulmayabilir.  
• Testislerde rahatsızlık hissine neden olan bazı aktivitelerden kaçınılması gerekebilir. Örneğin uzun süre ayakta durmak ya da egzersiz yapmak testislerde ağrı ve rahatsızlığa neden olabilir. Bu durumda doktor, testisleri sabit tutması için dar iç çamaşırı ya da sporcu askısı denilen bir giyim ürünü kullanılmasını önerebilir.  
• Testislerde ağrı ve rahatsızlık hissini azaltmak için buz uygulaması önerilebilir. Soğuk, genişleyen damarların büzülmesine yardımcı olabilir. Cilt üzerine doğrudan buz uygulamak yerine buzları temiz bir havluya sarıp 15 dakika boyunca ağrıyan testislere uygulayabilirsiniz.  
• Doktor, ileri derecedeki özellikle sperm kalitesinde farklılık yaratan durumlar için varikosel ameliyatı ya da varikosel embolizasyonu gibi tedaviler önerebilir.  

Varikosel Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Varikoselektomi adı verilen varikosel ameliyatı, hastane ortamında ve genel ya da lokal anestezi altında gerçekleştirilen cerrahi bir işlemdir. Ürolog tarafından yapılan ameliyatta doktor, cerrahi yolla karın ya da pelvise giriş yapar. Genişleyen damarlar kesilir ve uçları bağlanır. Mikrocerrahi yani mikroskop altında damarların büyütülerek yapıldığı ameliyat sayesinde genişleyen kan damarları kapatıldığı için kan diğer damarlardan akış yapar. Varikosel tedavisinde kullanılan bir diğer yöntem varikosel embolizasyonudur. Bu yöntemde hastanın koltuk altı ya da kasığı uyuşturulup ince bir kılıf toplardamar içine yerleştirilir. Anjiyografi cihazı yardımıyla hangi damarlarda genişleme olduğu tespit edilir. Ardından genişleyen damarlar özel teller aracılığı ile kapatılır.  

Varikosel Ameliyatı Sonrası Nelere Dikkat Edilmelidir?

Varikosel ameliyatını takip eden bir haftalık süreçte hastanın istirahat etmesi önemlidir. Cerrahi işlemin yapıldığı bölgenin darbelerden korunması ve düzenli olarak pansuman yapılması gerekir. Bu süre zarfında hastanın duş alamaması önerilir. Cerrahi yaranın durumuna göre doktorunuz pansumanların açılmasına ve duş almaya karar verebilir. Ameliyattan sonraki bir aylık süreçte ağır yük kaldırılması ve zorlayıcı spor aktivitelerinin yapılması, iyileşme sürecini uzatabilir. İşlem sonrası ilk günler, testis ya da testislerde şişlik görülmesi doğaldır. Testis çevresinde hidrosel adı verilen sıvı birikmesi gözlenebilir. Bu durumda hidrosel ameliyatı denilen ikinci bir cerrahi işleme gerek duyulabilir.  

Cinsel sağlığın etkilenmemesi ve ileri yaşta dolaşım sistemi sorunlarından korunmak için kontrolleri düzenli yaptırmak önemlidir. Özellikle üreme yeterliliği olan bireylerde varikosel risk faktörleri veya belirtileri varsa kısa zamanda uzmana danışması önerilir.