Akciğer Kanserinin Bir Numaralı Nedeni Sigara

Sigara dünyada yılda yaklaşık 5 milyon kişinin ölümüne sebep oluyor. İçerisinde 7000’den fazla kimyasal madde barındıran sigaranın DNA hasarı oluşturarak hücresel fonksiyonlar üzerinde zararlı etkileri olduğunu belirten Anadolu Sağlık Merkezi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Tayfun Çalışkan, “Akciğer kanserinin bilinen en sık nedeni sigara kullanımıdır. Tüm akciğer kanserlerinin, yüzde 80-90’ı sigaraya bağlıdır ve sigara bırakılmasıyla önlenebilir. 2022 yılı kanser istatistiklerine göre Amerika Birleşik Devletleri’nde prostat ve meme kanserinden sonra en sık akciğer kanseri gelir. Sigara içenlerde 80 yaşına kadar akciğer kanseri görülme riski yüzde 14’tür” açıklamasında Doç. Dr. Tayfun Çalışkan, sigaranın zararlarıyla ilgili önemli bilgiler verdi...

Sigara tüketimi ne kadar yaygın?

Sigara, içerisinde 7000’den fazla kimyasal madde barındıran (60’tan fazlasının kanserojen olduğu bilinen) ve DNA hasarı oluşturarak hücresel fonksiyonlar üzerinde zararlı etkileri olan bir maddedir. Sigara kullanımının yıllık global ekonomik yükü 2 milyar dolar olup, kullananların yarısının da ölümüyle sonuçlanmaktadır. Dünyada yıllık yaklaşık 5 milyon kişinin ölümüne sebep olmaktadır. Dünyada, 15 yaş ve üzeri nüfusta, 942 milyon erkek ve 175 milyon kadının sigara kullandığı tahmin edilmektedir. Sigara kullanımı, ülkeler arasında cinsiyetlere göre farklılıklar göstermektedir. Uluslararası Sigara Kullanımı Araştırmasına göre, 2016 yılında Türkiye’de sigara kullanımı, toplam nüfusun %31.6’sı, erkeklerde %44.1, kadınlarda ise %19.2 saptanmıştır.

Sigaranın akciğerde ortaya çıkardığı hastalıkları nelerdir?

Sigara ile ilişkisi en çok bilinen hastalık akciğer kanseridir. Bunun dışında, hamilelikte sigara kullanımı ve erken çocukluk döneminde sigara maruziyeti, çocukların akciğer gelişimini bozar ve astım gelişme riskini artırmaktadır. Sigara içen astım hastalarında, içmeyenlere göre, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gelişme riski daha yüksektir. KOAH, sigara ile ilişkili en sık görülen akciğer hastalığıdır; öksürük, balgam çıkarma ve nefes darlığı ile seyreder, kronik, ilerleyici ve önlenebilir bir hastalıktır. KOAH’ın ilerlemesini ve buna bağlı ölümleri azaltmada en etkili yöntem, sigaranın bırakılmasıdır. Ayrıca, intersitisyel akciğer hastalığı (akciğer sertleşmesi) adı verilen, akciğerin süngerimsi yapısını bozarak normal işleyişini bozan bir dizi hastalığa da sebebiyet verebilir. Bunlardan, sigara ile güçlü ilişkisi olanlar respiratuar bronşiyolit, deskuamatif intersitisyel pnömoni ve langerhans hücreli histiyositosistir. Sigara içenlerde daha sık görülen diğer hastalıklar, idiyopatik pulmoner fibrozis ve romatoid artrit ilişkili intersitisyel akciğer hastalığıdır.

Sigara kullanımı ile ilişkili akciğer kanseri sıklığı nasıldır?

Akciğer kanserinin bilinen en sık nedeni sigara kullanımıdır. Tüm akciğer kanserlerinin, %80-90 kadarı sigaraya bağlıdır ve sigara bırakılmasıyla önlenebilir. Sigara kullanan hastalarda, kullanmayanlara göre, kanser görülme riski 30 kat artmıştır. 2022 yılı kanser istatistiklerine göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD)’de prostat ve meme kanserinden sonra 236.740 yeni vaka ile en sık akciğer kanseri saptanmıştır. Ayrıca, kanserler içerisinde en çok ölüme 130.180 vaka ile akciğer kanseri sebep olmuştur. Sigara içenlerde, 80 yaşına kadar akciğer kanseri görülme riski %14 saptanmıştır.

Tüm akciğer kanserleri sigara kullanımı ile ilişkili midir?

Dünya çapında, akciğer kanseri olan erkeklerin %15-20’sinin, kadınların ise %50’sinin sigara ile ilişkili olmadığı saptanmıştır. Sigara dışındaki risk faktörleri değerlendirildiğinde; ileri yaş, hava kirliliği, çevresel maruziyetler (asbest, krom, arsenik gibi), biyomas maruziyeti (odun-kömür yakmak, aşçılık, duman maruziyeti), kurutulmuş hayvan dışkısının yakıt olarak kullanılması, radon maruziyeti, genetik faktörler (ailede akciğer kanseri öyküsü), kemoterapi-radyoterapi öyküsü, muhtemel rolü olan virüslerin (Epstein-bar virüs, human papillomavirüs, hepatit B ve C) akciğer kanserine sebep olabileceği bilinmektedir.

Sigara içmeyenlerde akciğer kanseri görülür mü? Sıklığı nedir?

ABD’de, akciğer kanserlerinin yaklaşık %10-20’si sigara içmeyen hastalarda görülmektedir ve sigara içmeyen kişilerde, yıllık yaklaşık 20.000-40.000 arası akciğer kanseri gelişmesi beklenmektedir.

Sigara içme süresi ve yoğunluğu ile kanser ilişkisi nedir?

Sigara içme süresi ve yoğunluğu, akciğer kanseri riskini etkilemektedir. Günde 1-5 adet sigara içen kişilerde, hiç içmeyenlere göre, akciğer kanseri görülme riski 9 kat yüksek saptanmıştır. Günde 1-5 adet sigara içen ve 40 yaşın altında sigarayı bırakan kişilerde, akciğer kanseri gelişme riski, hiç sigara içmeyenlerle benzer saptanmıştır. Ancak, günde 6-15 adet içen kişiler, 40 yaşın altında sigarayı bıraksalar dahi, akciğer kanseri gelişme riski, hiç içmeyenlere göre 1.8 kat yüksektir. Günde 1-5 adet sigara içen ve 40 yaşın üzerinde iken sigara bırakan kişilerde, akciğer kanseri riski, hiç sigara içmeyenlere göre 3 kat yüksek saptanmıştır. Sigara içmeye ileri yaşlarda başlayanlarda, genç yaşta başlayanlara göre akciğer kanseri riski daha yüksektir. Günde 1-5 adet sigara içenlerde akciğer kanseri riski %7.7 iken, 35 adetten fazla içenlerde risk %26.4 saptanmıştır.

Pasif sigara içiciliği nedir? Riskleri nelerdir?

Pasif sigara içiciliği, ikincil maruziyette, direkt olarak başkasının içtiği sigara dumanına maruz kalınmasıdır. Üçüncül maruziyet ise, kapalı ortamda sigara içilmesine bağlı, kıyafet, mobilya, yatak, perde gibi yumuşak yüzeylerde nikotin, formaldehid ve naftalin gibi kimyasalların birikmesine ve buna maruz kalınmasına bağlı gerçekleşir. ABD’de, sigara içmeyen kişilerde görülen yıllık akciğer kanserlerinin 7300’den fazlası ikincil sigara maruziyetine bağlı gelişmektedir. Bunun dışında, koroner arter hastalığı, inme, gebeleri etkileyerek düşük doğum ağırlına sebep olabilmektedir. Ayrıca, bebek ve çocuklarda, ani bebek ölüm sendromu, akciğer enfeksiyonları, kulak enfeksiyonu ve astım ataklarına sebebiyet verebilmektedir.

Nargile, puro kullanımı ile kanser ilişkisi nedir?

Nargile tütününü ısıtmak için kömür kullanılmaktadır. Bu kömür, yüksek düzeyde karbon monoksit, metaller ve kansere sebep olabilecek kimyasallar barındırmaktadır. Bu toksik ajanlar, su içerisinde geçerek inhale edilse dahi, yüksek seviyelerde akciğerlere ulaşmaktadır. Bunlar akciğer, mesane, mide ve ağız içi kanserlere sebep olabilmektedir. Kullananlar tarafından nargilenin, sigaraya göre daha az zararlı olduğu düşünülmektedir, ancak çalışmalar sigarada bulunan nikotin, katran ve diğer ağır metallerin nargile dumanında da olduğu saptanmıştır. Ortalama 1 saatlik nargile kullanımı, 100-200 sigara kullanımına eşdeğerdir. Bu 1 saatlik sürede, bir sigaradan alınandan 9 kat fazla karbon monoksit, 1.7 kat fazla nikotin nargile ile vücuda alınmaktadır. Puro içen kişilerde de benzer şekilde akciğer, yemek borusu, ağız içi, yutak ve pankreas kanseri gelişmektedir. Puronun akciğerlere çekilmemesinin, zararlı olmadığı gibi yanlış bir yargı bulunmaktadır. Puro sigaraya göre daha az, hiç sigara içmeyenlere göre daha fazla akciğer kanseri ve koroner arter hastalığına sebep olmaktadır. Akciğere çekilmesinden bağımsız olarak, sigara ile benzer şekilde, direkt olarak dudak, ağız, dil, boğaz, yutak ile etkileştiğinden, ayrıca tükürükte birikip, tükürük yutulduğunda yemek borusuna geçtiğinden, bu bölgelerin kanserleri puro ve sigarada kullanımında benzer saptanmaktadır.

Elektronik sigara kansere neden olur mu? Zararları nelerdir?

Elektronik sigara içeriğinde potansiyel toksik maddeler bulundurmaktadır. Bunlardan propilen glikol ve bitkisel gliserin, hücreler için toksik maddelerdir. Ayrıca, içeriğindeki asetaldehid, akrolein ve formaldehid, akciğer ve kalp hastalıklarına sebep olabilmektedir. Bunlardan akrolein, zararlı bitkileri öldürmek için kullanılan herbisid olup, inhalasyonu ile akut akciğer hasarı, KOAH, astım ve akciğer kanserine sebep olabilmektedir.

Sigara bırakma amacıyla elektronik sigara kullanımı uygun mudur?

Sigara bırakılması amacıyla kullanılması da araştırılmış olup, sigara bırakmada herhangi bir etkinliği saptanmamıştır (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi). Hayvan deneylerinde, akciğer ve mesane kanserine sebep olduğu saptanmıştır.

Sigara bırakma polikliniği nedir? Burada hastalara sigara bırakma amacıyla yapılan tetkik ve tedaviler nelerdir?

Sigara bırakma polikliniğinde, tütün ürünleri kullanan ve bırakmak isteyen kişilere, psikososyal destek sağlanarak, gerekli görülenlere ilaç tedavileri, nikotin replasman tedavileri uygulanarak, sigara bırakılmasına yardımcı olunmaktadır. 2011 yılından beri Türkiye’de faaliyet göstermektedir. Genel olarak istenen tetkikler akciğer grafisi, solunum fonksiyon testi, kan tetkikleri, elektrokardiyografidir (EKG), ayrıca solunum havasında karbonmonoksit düzeyi ölçümü, fagerström bağımlılık düzeyi anketi yapılabilmekte; gerekli hallerde kardiyoloji ve psikiyatri konsültasyonları istenebilmektedir. Nikotin replasman tedavileri; nikotin bandı, nikotin sakızı, nikotin burun spreyi, dilaltı tableti, pastil ve inhalatörleri kullanılabilmektedir. Sigara bırakma ilacı olarak ise bupropion ve vareniklin kullanılmaktadır. Ancak, şüpheli kanserojen madde (nitrozamin) içermesi sebebiyle, vareniklin firma tarafından 1,5 yıl önce toplatılmıştır, şu anda kullanılmamaktadır.

Sigara polikiliniğinde sigara bırakma oranları nedir?

ABD’de başarılı bir şekilde sigara bırakan hastaların %90’ı kendi kendine bırakma yöntemini kullanarak, aniden kesip bırakmışlardır. Bu yöntemde kişiler, sigara bırakma klavuzları, reçete edilmeyen ilaçları kullanmışlardır. Sigara bırakma başarısı, 1 yıl süreyle sigara içilmemesi olarak tanımlanmaktadır. Kendi kendine bırakma stratejisinde, başarı oranı %8-25 saptanırken, sigara bırakma polikliniğine başvuran kişilerde başarı oranı %20-40 arasında saptanmıştır.

Sigara bırakma amacıyla akapunktur, biyorezonans gibi uygulamalar önerilmekte midir?

Sigara bıraktırma amacıyla, akapunktur ve biyorezonans gibi alternatif tedavi yöntemleri ile ilgili bazı çalışmalar yapılmış ve plaseboya göre faydalı olduğu belirtilmesine rağmen, şu anda sigara bırakılması ile ilgili ulusal ve uluslararası rehberlerde, bu tür uygulamalara yer verilmemiştir.