Şarbon Nedir? Şarbon Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Bacillus anthracis adı verilen bir bakterinin neden olduğu Şarbon, bulaşıcı ancak kişiden kişiye geçmeyen ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Genellikle sığır, koyun, keçi gibi ot yiyen hayvanlar üzerinden insanlara bulaşır. Toprakta uzun süre hayatta kalabilen sporları sayesinde doğada yaygın olarak bulunur. İnsana bulaşması, hayvanlarla veya hayvansal ürünlerle doğrudan temas, kontamine gıdaların tüketilmesi ya da enfekte olmuş tozların solunması ile olur. Cilt, akciğer ve sindirim sistemi gibi farklı bölgeleri etkileyebilir. Her türünün farklı belirtileri bulunur.

Şarbon Nedir?

Bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu enfeksiyon hastalığıdır. Bakteri, dış ortamda spor halinde bulunarak uzun süre canlı kalabilir ve çevresel koşullara dayanıklıdır. Bu özellikleri nedeniyle hayvan otlakları, çiftlikler ve toprakla temas eden alanlarda şarbon bakterisi sporlarına rastlanabilir. Şarbon, zoonotik bir hastalıktır. Yani hayvanlardan insanlara bulaşabilir. Hastalık, deri, akciğer veya sindirim sistemi yoluyla vücuda girerek ciddi enfeksiyonlara neden olabilir. Hastalık şiddetli seyredebilir, ancak erken teşhis ve tedavi ile iyileşme şansı yüksektir.

Şarbon Hastalığı Neden Olur?

Şarbon hastalığının nedeni, Bacillus anthracis bakterisinin vücuda girmesidir. Bakteri sporları, enfekte hayvanlar veya bu hayvanların ürünleriyle doğrudan temas yoluyla insana geçebilir. Bu bakterinin ürettiği sporlar, oldukça dayanıklı yapıları sayesinde toprakta yıllarca canlılığını koruyabilir. Şarbon, özellikle çiftlik hayvanlarında sık görülür. Özellikle iyi koşullarda yetiştirilmemiş veya aşılanmamış çiftlik hayvanlarının enfekte olmaları daha olasıdır. Hayvanlar, sporların bulunduğu ot veya su kaynaklarından bakteriyi alarak hastalanabilir. İnsana bulaş ise çoğunlukla şu yollarla gerçekleşir:

• Deri yoluyla bulaş: İnsanlar, enfekte hayvanların derileri, postları veya diğer hayvansal ürünler ile doğrudan temas ettiğinde şarbon bakterisi deriden girebilir. Bu, en yaygın bulaşma şeklidir. Deri şarbonunda, temas edilen bölgede genellikle ağrısız, kabuklu bir yara oluşur.
• Solunum yoluyla bulaş: En tehlikeli şarbon türüdür. Genellikle sporların solunması ile bulaşır. Bu durum, enfekte hayvan ürünlerinin işlenmesi veya sporların yüksek yoğunlukta bulunduğu toprak ve toz ile temas sonucu gerçekleşebilir. Akciğer şarbonu, bakterinin akciğerlere yerleşip hızla çoğalması ile ciddi solunum problemlerine yol açar ve tedavi edilmezse ölümcül olabilir.
• Sindirim yoluyla bulaş: Enfekte hayvanların etlerinin tüketilmesi ile ortaya çıkar. Sindirim sistemine yerleşen bakteri, mide ve bağırsaklarda iltihaplanmaya ve kanamaya neden olur. Nadir görülmesine karşın, sindirim şarbonu ağır bir klinik tablo oluşturabilir.

Şarbon Belirtileri Nelerdir?

Şarbonun belirtileri, vücuda giriş yoluna göre değişiklik gösterir. Genel olarak üç farklı klinik tablo ortaya çıkar. Üç forma göre şarbon belirtileri şu şekildedir:

• Deri yoluyla bulaşan şarbon genellikle temas edilen bölgede kaşıntıyla başlar. Ardından kırmızı bir kabarıklık oluşur. Bu kabarıklık kısa sürede içi sıvı dolu bir kabarcığa dönüşerek siyah kabuklu bir yara halini alır. Bu yaralar genellikle ağrısızdır ve etrafında ödem gelişebilir. Tedavi edilmezse hastalık ilerleyerek kana karışabilir ve sistemik enfeksiyona yol açabilir.
• Sporların solunması sonucu ortaya çıkan form, grip benzeri belirtilerle başlar. Ateş, halsizlik, öksürük ve göğüs ağrısı görülür. Hastalık ilerledikçe solunum yetmezliği, yüksek ateş ve şiddetli göğüs ağrısı ortaya çıkar.
• Sindirim yoluyla alınan bakteriler, mide ve bağırsaklarda yerleştiğinde belirtiler arasında bulantı, kusma, karın ağrısı, kanlı ishal ve ateş bulunur. Bu form da ilerlediğinde ölümcül olabilir.

Şarbon Türleri Nelerdir?

Enfeksiyonun vücuda giriş yoluna bağlı deri, akciğer ve sindirim şarbonu olarak üç ana türe ayrılır. Ayrıca çok nadir görülse de enjeksiyon şarbonu olarak adlandırılan bir tür daha bulunur. Her bir şarbon türü, farklı belirtiler gösterir ve hastalığın seyrinde değişikliklere neden olabilir. Şarbon türleri şu şekilde detaylandırılabilir:

Deri Şarbonu

En yaygın görülen şarbon türüdür. Enfeksiyonun deri yoluyla vücuda girmesi sonucu ortaya çıkar. Genellikle enfekte hayvanlar veya hayvan ürünleriyle doğrudan temas eden kişilerde, özellikle çiftçiler, hayvan kesim işçileri ve veterinerlerde daha sık görülür. Deri şarbonu enfeksiyonları, toplam şarbon vakalarının yaklaşık %95’ini oluşturur ve doğru tedavi ile çoğu zaman başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.

Akciğer (Solunum) Şarbonu

En tehlikeli ve ölümcül olan şarbon türüdür. Solunum yoluyla vücuda giren şarbon sporlarının akciğerlere yerleşmesiyle meydana gelir. Bu tür, sporların solunması yoluyla gerçekleştiği için biyolojik silah olarak kullanılması durumunda büyük risk oluşturabilir. Bu nedenle özellikle yüksek risk taşıyan laboratuvar çalışanları veya enfekte hayvanlarla doğrudan temas eden kişilerde daha dikkat edilmesi gereken bir türdür. Akciğer şarbonu, şarbon sporlarının solunum yoluyla alınıp akciğerlere ulaşmasıyla oluşur. Sporlar akciğerlere girdikten sonra aktive olur ve toksin üreterek akciğer dokusunda tahribata neden olur. Bu bakteriler akciğerlerden kana geçerek bütün vücutta yayılabilir.

Akciğer şarbonu belirtileri grip benzeri şikayetlerle başlar: hafif ateş, öksürük, halsizlik ve kas ağrıları gibi semptomlar görülür. Ancak birkaç gün içinde semptomlar hızla kötüleşir. Yüksek ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve şiddetli öksürük gibi ciddi solunum problemleri gelişir. Hastalık ilerledikçe septik şok ve solunum yetmezliği gibi ölümcül komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Sindirim Şarbonu

Nadir görülen bir şarbon türüdür. Enfekte hayvan etlerinin veya hayvansal ürünlerin tüketilmesiyle ortaya çıkar. Bu tür özellikle gıda güvenliğinin sağlanmadığı bölgelerde veya iyi pişmemiş etlerin tüketildiği durumlarda görülebilir. Sindirim şarbonunun ilk belirtileri arasında iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı, kanlı ishal ve ateş bulunur. Hastalık ilerledikçe bağırsaklarda şiddetli iltihaplanma, kanama ve doku ölümü meydana gelir. Karın ağrısı yoğunlaşabilir ve vücudun diğer organlarına yayılabilir. Tedavi edilmezse hızla ilerleyip ölümcül hale gelebilir.

Enjeksiyon Şarbonu

Nadir görülen bu tür, genellikle uyuşturucu bağımlılarında, kontamine iğne veya şırıngaların kullanımı ile ortaya çıkar. Bu durum, özellikle Avrupa'da eroin kullanıcıları arasında gözlemlenmiştir. Enjeksiyon şarbonu vakaları çok ender olsa da oldukça tehlikelidir. Derin dokularda yayılma eğilimindedir.

Enjeksiyon yoluyla vücuda giren bakteriler, kas veya cilt altı dokulara ulaşır. Buralarda hızla çoğalarak toksin salgılar ve çevre dokulara zarar verir. Derin kas dokularında enfeksiyona neden olur ve şiddetli ödem, ciltte kızarıklık, ağrı ve doku nekrozu (doku ölümü) gibi belirtilerle kendini gösterir. Enfeksiyon hızlıca ilerleyebilir ve sistemik enfeksiyona yol açarak ölümcül hale gelebilir. Enjeksiyon şarbonu, diğer şarbon türlerine kıyasla daha hızlı seyreder ve septik şok, çoklu organ yetmezliği gibi ağır komplikasyonlara yol açabilir..

Şarbon Nasıl Teşhis Edilir?

Hastanın belirtileri ve olası maruziyet öyküsü göz önüne alınarak klinik değerlendirmeyle konulur. Şarbon teşhisi için laboratuvar testleri yapılabilir. Doktor bu testlerde kan, deri lezyonu sıvısı, balgam veya dışkı örneği alınarak bakterinin varlığının tespit edilmesini ister. Akciğer şarbonundan şüphelenildiğinde de akciğer filmi veya BT taraması ile enfeksiyonun yayılımı incelenir. Ayrıca deri şarbonunda, deri lezyonundan örnek alınarak mikroskop altında incelenebilir. Erken tanı konulması, şarbonun tedavi sürecinde oldukça önemlidir.

Şarbon Tedavisi

Erken evrede şarbon tedavisi sırasında doktorun reçete ettiği ilaçlar kullanılır. Bunun yanı sıra vakaların ağırlaştığı durumlarda destekleyici tedavi uygulanabilir. Hastanın vücut direncini arttırmak, sıvı kaybını önlemek ve gerekli durumlarda oksijen desteği sağlamak gibi tedbirler bu süreçte önem taşır. Ayrıca deri şarbonu gibi bazı durumlarda, özellikle yaralı bölgede irin veya ölü doku oluşumu varsa cerrahi müdahale gerekebilir. Bu müdahale ile enfekte doku çıkarılarak iyileşme süreci hızlandırılır.