Çinko Eksikliği Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Çinko bitkisel ve hayvansal bazı gıdalarda doğal olarak bulunan vücudun ihtiyaç duyduğu esansiyel minerallerden bir tanesidir. Mineraller vücuttaki hayati fonksiyonların devamı için gerekli olan inorganik elementlerdir. İnsan vücudunun yaklaşık %4-6’sı minerallerden oluşmaktadır. Minerallerin en önemli özelliklerinden bir tanesi vücut tarafından üretilemiyor olmalarıdır. Bir diğer ifadeyle vücudun mineral ihtiyacını karşılamak için onları dışarıdan besinler ve/veya besin takviyeleri yoluyla almak gerekir. Vücut için gerekli olan esansiyel minerallerden bir tanesi de çinkodur. Besinlerle yeteri kadar çinko alınmaması veya vücutta çinkonun emilimi etkileyen bir problem olması halinde çinko eksikliği ortaya çıkar. “Çinko nedir, faydaları nelerdir?” “Çinko eksikliği nasıl anlaşılır?” “Çinko içeren besinler nelerdir?” “Çinko eksikliği kimlerde görülür?” Bunlar gibi çinko minerali ile ilgili merak edilenler yazının devamında detaylı olarak yer almaktadır.

Çinko Nedir?

İnsan vücudunda demirden sonra en çok bulunan, toplam vücut ağırlığının yaklaşık %4-6’sını oluşturan (1-2,5 gram) çinko insan beslenmesinde önemli yeri olan mikro besin ögelerinden (küçük miktarlarda gerekli olan) bir tanesidir. Vücuttaki biyokimyasal reaksiyonların gerçekleşebilmesi için 300’den fazla enzimin işleyişinde rol oynayan çinkoya ihtiyaç vardır. Bununla birlikte çinkonun önerilen dozlarda alınması gerekir. Aksi takdirde mide bulantısı, kusma, halsizlik gibi toksik etkiler yaşanmasına neden olabilir. Çinkonun vücuttaki emilimi ince bağırsağın duodenum (oniki parmak bağırsağı) ve jejunum kısımlarında gerçekleşir. Vücuttan atılımı ise genellikle ter ve idrar yoluyla, bazen de gaita yoluyla gerçekleşir. Çinkonun emilimini ve vücuttan atılmasını engelleyen sindirim sistemi sorunları gibi bir sağlık sorunu olması halinde çinko eksikliği veya çinko fazlalığı ortaya çıkabilir. 

Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Normal şartlarda dengeli ve sağlıklı beslenen kişilerde çinko eksikliği nadir görülen bir durumdur. Günlük beslenme planında çinko içeren besinlere yeteri kadar ağırlık verilmemesi ve/veya çinkonun vücuttaki emilimi etkileyen herhangi bir sağlık sorunu olması durumunda çinko eksikliği olarak adlandırılan sağlık sorunu ortaya çıkabilir. Ek olarak annesinde çinko eksikliği bulunan anne sütü ile beslenen bebeklerde, herhangi bir sebeple bağışıklık sistemi zayıf olanlarda veya bağışıklık sistemini baskılayıcı herhangi bir ilaç kullanan kişilerde de çinko eksikliği görülebilir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde çocukların olması gerektiği gibi beslenememesine bağlı olarak da çinko eksikliğine daha sık rastlanabilir.  

Çinko vücutta pek çok metabolik faaliyette önemli rol oynadığından şiddetli çinko eksikliği durumunda başta büyüme ve gelişme geriliği, geç ergenlik, cilt problemleri, kronik ishal gibi bazı semptomlar görülebilir. Başlıca çinko eksikliği belirtileri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

• Yaraların geç iyileşmesi, kellik, ciltte kuruluk, tırnaklarda şekil bozukluğu gibi deri problemleri, 

• Alerjenlere karşı aşırı duyarlılık, sık enfeksiyona yakalanma, zatürreye yakalanma riskinde artış gibi bağışıklık sistemi sorunları, 

• İshal, karın ağrısı, tat alma duyusunda azalma gibi sindirim sistemi sorunları, 

• Büyüme ve gelişme geriliği, 

• Konsantrasyon eksikliği, 

• Artan demans riski, 

• Depresyon gibi psikolojik problemler, 

• Kemiklerde güçsüzlük, 

• Gebelikte çinko eksikliği olması halinde erken doğum, düşük doğum ağırlığı gibi problemler 

Yukarıda sayılanların yanı sıra bazı çalışmalar çinko eksikliği bulunan kişilerde bazı hormonların dengesinin bozulmasına bağlı olarak üreme sisteminde de sorunlar olabileceğini göstermektedir. 

Çinkonun Faydaları Nelerdir?

İnsan vücudunda yaşamsal fonksiyonların devam edebilmesi için protein, yağ, karbonhidrat, su ve lif gibi makro besin ögelerinin yanında çinko, demir gibi mikro besin ögelerine de ihtiyaç vardır. Çinkonun başlıca faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

• Asit baz metabolizmasında görev alır 

• DNA sentezinde rol oynar. 

• Karbonhidrat, yağ, protein gibi makro besin öğelerinin metabolizmasında rol oynar. 

• A vitamininin normal metabolizmasında rol oynar. 

• Normal tırnakların, saçın, cildin, kemiklerin, görme yetisinin korunmasında etkilidir. 

• Bağışıklık sistemi için önemlidir. 

• Hücre bölünmesinde görev alır. 

Yukarıda sayılanların yanı sıra çinkonun faydaları üzerine yapılan pek çok bilimsel çalışma soğuk algınlığı ile çinko arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Yapılan bilimsel bir çalışma günde 80-92 miligram çinko alanlarda soğuk algınlığı süresini %33 azaltabileceğini göstermektedir.  

Çinko İçeren Besinler

Çinko pek çok besinde doğal olarak bulunan minerallerden bir tanesidir. İçerisinde çinko bulunan başlıca besinler aşağıdaki gibidir: 

• Salam ve sucuk gibi et ve et ürünleri, 

• Kabak çekirdeği, 

• Tahin, 

• Ciğer gibi yenilebilir sakatat ürünleri, 

• Kırmızı et ve kümes hayvanları eti, 

• Midye, karides gibi su ve su ürünleri, 

• Sardalya, somon, hamsi, zargana gibi balıklar, 

• Yulaf, çavdar unu, buğday unu gibi tahıl ve tahıl ürünleri, 

• Süt ve süt ürünleri, yumurta gibi hayvansal gıdalar 

Yukarıda yer alan besinlere ek olarak en iyi çinko kaynaklarından bir tanesi de sudur. 

Günlük Çinko İhtiyacı Ne Kadardır?

Dengeli bir beslenme ile vücudun günlük çinko ihtiyacını büyük oranda karşılamak mümkündür. Günlük çinko ihtiyacı yaş, cinsiyet, hamilelik gibi özel durumlara bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Yetişkin erkeklerde günlük çinko ihtiyacı 11 mg, kadınlarda ise 8 mg’dır. 9-13 yaş arası çocuklarda ise günlük 8 çinko alınması önerilmektedir. Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlarda ise 11-12 mg çinko alımı önerilir. 

Çinko Eksikliği Kimlerde Görülür?

Çinko eksikliğine yetersiz beslenmeye bağlı olarak özellikle gelişmekte olan ülkelerde sık rastlanır. Çinko eksikliği açısından daha riskli grupta olan kişiler şu şekilde sıralanabilir: 

• Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi hastalığı bulunanlar, 

• Vejeteryan veya vegan beslenme biçimi benimseyenler, 

• Hamile veya emziren kadınlar, 

• Ek gıdaya geçmesi gerekirken sadece anne sütü ile beslenen bebekler, 

• Orak hücreli anemi hastaları, 

• Kronik böbrek hastaları, 

• Yetersiz beslenenler, 

Bebeklerde ve Çocuklarda Çinko Eksikliği

Yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı çinko eksikliği başta bebekler ve çocuklar olmak üzere nüfusun büyük çoğunluğunu etkiler. Bebeklerde zatürre riskinde artış ile çinko eksikliği arasında bir ilişki olduğunu gösteren bazı çalışmalar vardır. Bazı araştırmalar dünya genelinde her yıl yaklaşık 5 yaşın altındaki 450.000 çocuğun çinko eksikliğine bağlı bağışıklık sisteminin zayıflaması, bunun neticesinde gelişen enfeksiyon hastalıkları nedeniyle yaşamını kaybettiğini göstermektedir. Bebeklerde ve çocuklarda çinko eksikliği yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı olarak ortaya çıkabileceği gibi hamilelik ve emzirme döneminde çinko bakımından yetersiz beslenen annelerin bebeklerinde de çinko eksikliğine daha sık rastlanabilir. 

Çinko Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?

Çinko vücut için gerekli olan mikro besin elementlerinden bir tanesidir. Bir başka ifadeyle az miktarda tüketilmesi vücudun ihtiyacının karşılanması için yeterlidir. Çinko eksikliğinde olduğu gibi çinko fazlalığı da bazı sağlık sorunlarına neden olabilir. Çinkonun fazla alınması veya vücutta çinko atımı ile ilgili bir problem olması durumunda nadir de olsa vücutta aşırı çinko birikerek toksik etkiler yaşanmasına neden olabilir. Çinko fazlalığı belirtileri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

• Bulantı ve kusma, 

• Yemek yeme isteğinde azalma, 

• Yürüme zorluğu, 

• Bilinç bulanıklığı, 

• Karın ve mide ağrısı 

Evde Çinko Testi

Çinko eksikliği veya fazlalığı ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceğinden düzenli olarak çinko testi yaptırılması sağlık sorunları ortaya çıkmadan önlemeye yardımcı olabilir. Günümüzde evde sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması sayesinde evde çinko testi yaptırmak mümkündür. 

Siz de sağlıklı bir yaşam için uzman bir doktordan randevu alarak gerekli kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin.