Siyanür Nedir? Siyanürün Zararları Nelerdir?

Kimyasal bileşikler grubunda yer alan ve oldukça tehlikeli bir madde olarak bilinen bir tür bileşendir. Kimyasal formülü CN olarak gösterilen siyanür, özellikle endüstriyel süreçlerde ve bazı tarımsal uygulamalarda kullanılır. İnsan sağlığına olan zararlı etkileri nedeniyle büyük bir dikkat gerektirir. Bu bileşik, solunduğunda, yutulduğunda veya ciltle temas ettiğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Siyanürün tehlikeleri, hücresel solunum sürecini engelleyerek vücuttaki oksijen taşıma kapasitesini bozar. Bu durum, hücrelerin ve organların hızla zarar görmesine neden olabilir.

Siyanür Nedir?

Siyanür, vücudun oksijeni kullanma yeteneğini etkileyen, hızla etki eden ve potansiyel olarak ölümcül bir kimyasaldır. Bazı yiyecek ve bitkilerde doğal olarak bulunur. Bunlara bazı yaygın meyvelerin çekirdekleri ve kabukları da dahildir. Üretimde siyanür; kağıt, tekstil ve plastik yapımında kullanılır. Fotoğraf geliştirmek için kullanılan kimyasallarda bulunur. Ayrıca metalurji de elektro kaplama, metal temizleme ve cevherinden altın çıkarma için kullanılır. Bunların yanı sıra siyanür gazı gemilerde ve binalarda zararlıları ve haşereleri yok etmek için kullanılır. Bu gazı solumak, semptomların hızlı şekilde ortaya çıkmasına neden olur. Ancak katı veya sıvı siyanürü yutmak da toksiktir. Siyanürle kirlenmiş yiyecek veya içecekleri yemek, içmek veya bunlara dokunmak insanları siyanüre maruz bırakabilir. Yiyecek veya içeceklerin kirlenmesi katı formlarla daha olasıdır.

Siyanürün Zararları Nelerdir?

Maruziyetten sonra siyanür, hızla kan dolaşımına girer. Vücut, küçük miktarlardaki siyanürü büyük miktarlardakinden farklı şekilde işler. Küçük dozlardaki siyanür, daha az zararlı olan ve idrarla atılan tiyosiyanata dönüştürülebilir. Ayrıca sağlıklı sinir ve kırmızı kan hücrelerinin korunmasına yardımcı olan B12 vitamini oluşturmak için başka bir kimyasalla birleşebilir. Büyük dozlarda ise vücudun siyanürü tiyosiyanata dönüştürme yeteneği bastırılır. Hücrelerin oksijen kullanmasını engellemesi siyanür zararları arasında en önemlisidir. Bunun sonunda bu hücreler ölür. Kalp, solunum sistemi ve merkezi sinir sistemi siyanür zehirlenmesine en duyarlı olanlardır.

Siyanür Zehirlenmesi Nedir?

Siyanür, bilinen en hızlı zehirlerden biri olan mitokondriyal bir toksindir. Bu toksin, vücudun yaşamsal oksijeni kullanmasını engelleyerek çalışır. Eski dönemlerde bir infaz yöntemi olarak kullanılan siyanür, maruziyetten dakikalar ila saatler sonra ölüme neden olur. Önemli siyanür zehirlenmesi nadir olsa da hayat kurtarıcı bir panzehir ve destekleyici tedavinin derhal uygulanmasını sağlamak için hızla tanınması gerekir.

Karbon-nitrojen (CN) bağı içeren kimyasal siyanür, bazı şaşırtıcı yerlerde bulunabilir. Örneğin badem, lima fasulyesi, soya ve ıspanak dahil olmak üzere birçok güvenli bitkide bulunur. İnsan vücudundaki metabolizmanın bir yan ürünüdür. Her nefeste düşük miktarlarda dışarı verilir. Bu kimyasalın ölümcül formları ise şu şekildedir:

• Sodyum Siyanür (NaCN)
• Potasyum Siyanür (KCN)
• Hidrojen Siyanür (HCN)
• Siyanojen Llorür (CNCl)

Bu formlar katı, sıvı veya gaz halinde görünebilir. Yangın gibi durumlarda bu formlardan biriyle karşılaşma olasılığı bulunur.

Siyanür Zehirlenmesi Nasıl Olur?

Yangınlardan kaynaklanan dumanın solunması, fotoğrafçılık, kimyasal araştırma, sentetik plastikler, metal işleme ve elektrokaplama gibi siyanür kullanan endüstriler, elma çekirdekleri gibi siyanür içeren bitkiler gibi sebeplerle siyanür zehirlenmesi olabilir. Siyanür zehirlenmesinin belirtileri ve semptomlarının tespiti zor olabilir. Siyanür zehirlenmesi belirtileri aşağıdaki semptomlarla kendini gösterebilir:

• Genel halsizlik
• Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
• Tuhaf davranış
• Aşırı uyku hali
• Koma
• Nefes darlığı
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Kusma
• Karın ağrısı
• Nöbetler

Bunların yanı sıra cilt alışılmadık şekilde pembe veya kiraz kırmızısı olabilir. Solunum hızlı olabilir ve kalp atışı yavaş veya hızlı olabilir. Siyanürün akut yutulması hızlı bir başlangıç gösterir. Bu durum kalbi hemen etkiler ve ani çöküşe, nöbete ya da komaya neden olur. Yutma veya çevreden kaynaklanan kronik zehirlenme daha kademeli bir başlangıç gösterir.

Siyanür Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Zehirlenmenin tespiti zor olabilir. Siyanür yutmanın etkileri boğulmanın etkilerine çok benzerdir. Toksisite mekanizması, siyanürün vücudun hücrelerinin oksijeni kullanmasını engellemesi nedeniyle oluşur. Bu da tüm hücrelerin hayatta kalmak için ihtiyaç duyduğu bir şeydir. Toksik siyanür maruziyetinin belirtileri, maruziyetten birkaç saniye ila birkaç dakika sonra ortaya çıkabilir. Siyanür zehirlenmesi belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Genel zayıflık
• Bulantı
• Bilinç bulanıklığı
• Baş ağrısı
• Nefes almada zorluk
• Nöbet
• Bilinç kaybı
• Kalp durması

Siyanür zehirlenmesinin ne kadar ciddi etkilediği doz, siyanür türü, maruziyet süresi gibi etkenlere bağlı olarak değişiklik gösterir.

Siyanür Zehirlenmesi Neden Olur?

Siyanüre maruz kalmanın iki farklı yolu vardır. Akut siyanür zehirlenmesinin ani ve sıklıkla yaşamı tehdit eden etkileri vardır. Kronik siyanür zehirlenmesi, zamanla daha küçük miktarlara maruz kalınmasından kaynaklanır.

Akut Siyanür Zehirlenmesi

Akut siyanür zehirlenmesi nispeten nadirdir. Görülen vakaların çoğunluğu kasıtsız maruziyetten kaynaklanır. Ortaya çıktığında semptomlar ani ve şiddetlidir. Akut siyanür zehirlenmesi, nefes almada zorluk, nöbet, bilinç kaybı, kalbin durması gibi belirtilerle kendini gösterir.

Kronik siyanür zehirlenmesi

Önemli bir süre boyunca hidrojen siyanür gazı maruz kalındığında kronik siyanür zehirlenmesi meydana gelebilir. Semptomlar genellikle kademelidir. Zaman geçtikçe semptomların şiddeti de artar. Erken belirtiler şunları içerebilir:

• Baş ağrısı
• Uyuşukluk
• Bulantı
• Kusma
• Baş dönmesi

Ek belirtiler şunları içerebilir:

• Genişlemiş gözbebekleri
• Yavaş ve sığ soluk alıp verme
• Daha zayıf veya daha hızlı nabız
• Kasılmalar

Durum teşhis ve tedavi edilmezse yavaş, düzensiz kalp atış hızı, vücut ısısının azalması, mavi dudaklar, koma ve ölüm yaşanabilir. Akut siyanür zehirlenmesi belirtileri yaşıyorsanız derhal acil tıbbi yardım istemelisiniz. Kronik siyanür zehirlenmesi belirtileri yaşıyorsanız da hemen doktorunuza görünmelisiniz. Doktor, methemoglobin seviyesini ölçmek için test isteyebilir. Duman solunması nedeniyle yaralanma endişesi olduğunda methemoglobin ölçülür. Kan karbonmonoksit konsantrasyonu (karboksihemoglobin düzeyi) de ölçülebilir. Kanınızdaki karbonmonoksit konsantrasyonu, ne kadar duman solunduğunun göstergesi olabilir. Bununla birlikte plazma veya kan laktat düzeylerine bakılır.

Siyanür Zehirlenmesi Tedavisi Nasıldır?

Siyanür yutmuşsanız, toksinin emilmesine ve vücudunuzdan güvenli bir şekilde temizlenmesine yardımcı olması için size aktif kömür verilebilir. Siyanür maruziyeti oksijen alımını etkileyebilir. Dolayısıyla doktorunuz bir maske veya endotrakeal tüp aracılığıyla yüzde 100 oksijen uygulayabilir. Ağır vakalarda siyanür zehirlenme tedavisi için doktorlar aşağıdaki iki panzehirden birini uygulayabilir:

• Siyanür panzehir kiti
• Hydroxocobalamin (Siyanokit)

Maruz kalan hasta tamamen bilinçsizse yakından izleme ve değerlendirme için hastaya çeşitli invaziv önlemler uygulanması gerekebilir. Hastanın durumu ciddi değilse kapsamlı bir incelemeye ihtiyacı olacaktır. Genellikle hastanın kıyafetleri çıkarılır. Çünkü, kıyafetlerde kalan siyanür hem hastayı hem de bakım verenleri zehirlemeye devam edebilir. Ancak siyanür zehirlenmesinin evde tedavi edilemeyeceğini unutmamanız gerekir.