Diyabetik Ayak Cerrahisi Nedir? Hangi Bölüm Bakar?

Diyabetik ayak sorunu yaşayan hastaların bir bölümü, hastalığın ileri evrelerinde cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyar. Diyabetik ayak cerrahisi, diyabet nedeniyle oluşan ciddi ayak yaraları, enfeksiyonlar, kangren veya ayaktaki şekil bozukluklarını düzeltmek amacıyla yapılan operasyonları kapsar. Bu cerrahi girişimler, yaranın temizlenmesi (debridman), enfekte ve ölü dokuların çıkarılması, kangrenin kontrol altına alınması ve ileri durumlarda uzuv koruyucu cerrahi veya amputasyonu içerebilir. Cerrahi müdahalenin amacı enfeksiyonun ilerlemesini durdurmak, hastanın yaşam kalitesini artırmak, ayakta fonksiyonelliği mümkün olduğunca korumak ve amputasyon riskini azaltmaktır.

Diyabetik Ayak Cerrahisi Nedir?

Cerrahi müdahale süreci, yaranın durumuna göre planlanır. Basit yara temizleme işlemlerinden ciddi enfeksiyon ve kangren varlığında amputasyona kadar geniş tedavi süreçlerini içerir. Temel amaç cerrahiye ihtiyaç duyan diyabet hastalarında uzvun bütünlüğünü korumak ve fonksiyonelliği maksimum düzeye çıkararak hastanın hayatını konforlu hale getirmektir. Cerrahi tedavi sürecinde multidisipliner yaklaşım benimsenir. Endokrinoloji uzmanı, ortopedist, damar cerrahı ve plastik cerrahi uzmanı gibi farklı branşlardan oluşan uzman ekipler görev alır. Diyabetik ayak cerrahisinin kapsamlı olarak içerdiği işlemler şu şekildedir:

• Debridman (Yara Temizleme): Diyabetik ayak ülserlerinde enfekte olmuş ve nekroze dokunun cerrahi yöntemlerle çıkarılarak yaranın temizlenmesi işlemidir. Bu işlem sayesinde enfeksiyonun yayılması önlenir ve yaranın iyileşmesi hızlanır.
• Doku Eksizyonu: Enfekte, ölü veya kangren olmuş dokuların cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Sağlıklı doku sınırına kadar yapılan eksizyon, enfeksiyonun yayılmasını önler ve yara iyileşmesine zemin hazırlar.
• Apse Drenajı: Derin enfekte dokularda oluşan irin birikimlerinin (apse) cerrahi olarak açılarak boşaltılması işlemidir. Bu işlem enfeksiyon kontrolü açısından kritik öneme sahiptir.
• Kemik Cerrahisi (Osteomiyelit Tedavisi): Diyabetik ayak yaralarında enfeksiyonun kemik dokusuna yayılması durumunda, enfekte olmuş kemiğin cerrahi olarak çıkarılması işlemini içerir. Bu müdahale, kemik enfeksiyonunun yayılmasını engeller ve ampütasyonu önleyebilir.
• Vasküler Cerrahi (Damar Cerrahisi): Ayak bölgesindeki kan dolaşımını iyileştirmek için bypass ameliyatları veya endovasküler (balon-stent) işlemleri gibi müdahaleleri kapsar. Bu yöntemlerle ayak dokularının kanlanması artırılarak iyileşme desteklenir.
• Düzeltici Cerrahi (Ortopedik Cerrahi): Ayak deformitelerini ve şekil bozukluklarını düzeltmek için uygulanan operasyonlardır. Ayak şeklinin normale döndürülmesi, ülserlerin oluşmasını ve tekrarını önleyici niteliktedir.
• Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi: Yaraların kapatılması için deri greftleri ve flepler gibi yöntemlerle yapılan onarıcı cerrahi işlemlerdir. Yaraların hızlı kapatılmasını ve iyileşmesini sağlar.
• Uzuv Koruyucu Cerrahi: Kangrenin kontrol altına alınması için sınırlı düzeyde amputasyon işlemlerini içerir. 
• Amputasyon: Çok ileri enfeksiyon, derin kangren ve diğer tedavi yöntemlerinin başarısız kaldığı durumlarda yapılan uzvun bir bölümünün cerrahi olarak çıkarılması işlemidir. Mümkün olan en alt seviyeden uygulanarak hastanın hayat kalitesi korunmaya çalışılır.

Yukarıdaki işlemlerle hastaların ayak sağlığını korumak, uzuv kaybını önlemek ve yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla uygulanan kapsamlı, çok yönlü ve uzmanlık gerektiren cerrahi müdahaleler bütünüdür. Bu süreçte multidisipliner bir ekip çalışması, cerrahi başarı ve hastaların uzun vadeli sağlığı açısından kritik önem taşır.

Diyabetik Ayağa Hangi Bölüm Bakar?

Tedavi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bu süreçte farklı branşlardan uzmanların birlikte çalışması esastır. Diyabetik ayağın tanı, tedavi ve takibinde görev alan ana bölümler arasında, Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları, Ortopedi ve Travmatoloji, Kalp ve Damar Cerrahisi, Enfeksiyon Hastalıkları, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi, Genel Cerrahi ve Yara Bakımı Üniteleri bulunur. Diyabetin genel kontrolü endokrinoloji uzmanları tarafından yapılırken, yara bakımının yönetimi ve cerrahi müdahaleler genellikle Ortopedi ve Travmatoloji ile Kalp ve Damar Cerrahisi bölümleri tarafından gerçekleştirilir. Kan dolaşımını düzeltici müdahaleler ise Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanları tarafından yapılır. Enfekte yaraların tedavisinde Enfeksiyon Hastalıkları uzmanları, yaranın kapanmasında ve rekonstrüktif işlemlerde ise Plastik Cerrahi uzmanları görev alabilir. Multidisipliner yaklaşım ile hasta için en uygun tedavi protokolü oluşturulur ve takip edilir.

Bu Hastaların Ne Kadarlık Bölümünün Bacakları Kurtarılabilir?

Diyabetik ayak sorunu yaşayan hastaların önemli bir kısmında erken tanı ve uygun multidisipliner yaklaşımla bacakların kurtarılması mümkün olabilir. Yapılan çalışmalara göre, diyabetik ayak komplikasyonları nedeniyle cerrahi müdahale ihtiyacı olan hastaların %70 ila %85’inde, erken müdahale ve etkin tedavi protokolleri sayesinde uzuvlar kurtarılabilmektedir. Bu oran, hastanın genel sağlık durumu, yaranın evresi, enfeksiyonun derinliği ve yaygınlığı, diyabetin süresi, kan şekeri kontrolünün etkinliği ve dolaşımın iyileştirilmesi gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Özellikle erken evrede tedaviye başlanan hastalarda, amputasyon oranları ciddi şekilde azalmakta, yara iyileşme süreleri kısalmakta ve hastaların yaşam kalitesi artmaktadır. Ancak geç kalınmış vakalarda veya ileri evredeki enfeksiyon ve kangren durumlarında, amputasyon kaçınılmaz hale gelebilir. Bu nedenle diyabetik ayak yaralarının erken teşhisi, düzenli kontrolleri ve multidisipliner tedavi yaklaşımı, uzuv kurtarma oranlarının yükselmesinde kritik öneme sahiptir.

Amputasyonlarda Hedef Ne Olmalıdır?

Amputasyon yapılmasının gerektiği durumlarda temel hedef, hastanın yaşam kalitesini korumak, fonksiyon kaybını en aza indirmek ve ileride daha fazla amputasyona ihtiyaç duyulmasını önlemektir. Amputasyon kararı verilirken en küçük doku kaybı hedeflenmeli, mümkün olan en küçük cerrahi girişim tercih edilerek maksimum uzuv korunmalıdır. Bu sayede hasta rehabilitasyon sürecinde fonksiyonel protez kullanımıyla yaşamına daha rahat adapte olabilir. Amputasyon seviyesi belirlenirken, kan dolaşımı yeterli olan, sağlıklı doku sınırına ulaşmak esastır. Enfekte ve nekrotik dokular tamamen uzaklaştırılmalı, enfeksiyonun yayılımı durdurulmalıdır. Cerrahi işlem sonrası yaranın hızlı iyileşmesi için etkili rehabilitasyon ve fizik tedavi programları uygulanmalı, hastanın psikolojik desteği ihmal edilmemelidir. Amputasyon sonrası doğru bakım ve rehabilitasyon süreçleri ile hastaların önemli bir kısmı bağımsız yürüyebilir hale gelir ve sosyal yaşamlarına aktif olarak katılabilirler. Bu nedenle amputasyonda hedef, mümkün olan en küçük uzuv kaybıyla maksimum fonksiyon ve yaşam kalitesinin sağlanmasıdır.

Kaynaklar

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10689580/
• https://emedicine.medscape.com/article/460282-treatment?form=fpf
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK6985/
• https://www.upstate.edu/surgery/healthcare/vascular/conditions-treated/diabetic.php
• https://academic.oup.com/cid/article-abstract/39/Supplement_2/S123/328591?