Diyabetik Ayak Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Diyabet, vücuttaki insülin üretimi veya kullanımındaki yetersizlik sonucu ortaya çıkan kronik bir hastalıktır. Diyabetin uzun süre kontrol altına alınamaması, zamanla çeşitli komplikasyonlara neden olabilir. Bu komplikasyonların başında da diyabetik ayak gelir. Özellikle yüksek kan şekeri seviyelerinin damarlarda ve sinir uçlarında oluşturduğu tahribat, zamanla ayak sağlığını ciddi biçimde etkileyerek yaraların ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Diyabetik ayak, basit bir yara veya çatlak ile başlayıp, ilerleyerek derin enfeksiyonlar ve kangrene kadar gidebilen oldukça önemli bir sorundur. Tedavisi geciktirilen veya ihmal edilen diyabetik ayak sorunları, ciddi enfeksiyonlara ve ekstrem durumlarda ampütasyona yol açabilir. Bu nedenle diyabet hastalarının diyabetik ayak konusunda bilinçli olması ve erken dönemde gerekli önlemleri alması kritik önem taşır.

Diyabetik Ayak Nedir?

Diyabet hastalığına bağlı olarak ayakta gelişen ciddi komplikasyonların genel adıdır. Uzun süreli yüksek kan şekeri seviyelerinin yol açtığı damar hasarı (diyabetik vaskülopati) ve sinir hasarı (diyabetik nöropati) nedeniyle ortaya çıkar. Diyabet hastalarında zamanla yüksek kan şekeri, ayak bölgesindeki sinir uçlarında hasara yol açar. Bu durum, ayakta his kaybına neden olur ve kişinin yaralanmaları veya tahrişleri hissetmesini engelleyerek, ayak yaralarının fark edilmeden ilerlemesine sebep olur. Ayrıca diyabete bağlı olarak damarlarda yaşanan dolaşım bozuklukları da ayak bölgesinde ciddi sağlık problemlerine yol açmaktadır.

Diyabetik ayağın oluşum mekanizmasında özellikle sinir ve damarların etkilenmesi büyük rol oynar. Sinir hasarı (diyabetik nöropati), duyusal bozukluklar ve his kaybına yol açar. Böylece hasta ayakkabı vurması, sıcak-soğuk değişimleri ve küçük kesikleri fark etmeyebilir. Zaman içinde bu küçük yaralar, enfeksiyon gelişimine açık hale gelir. Tedavi edilmediğinde kangrene kadar ilerleyebilir. Ayaktaki damar tıkanıklığı ise dokuların beslenmesini engeller ve bu durum, yara iyileşmesini yavaşlatır veya tamamen engeller. Bu yüzden diyabetik hastaların ayak bakımına dikkat etmeleri ve olası riskleri düzenli olarak değerlendirmeleri gerekmektedir.

Diyabetik ayakta en ciddi risk, yaraların kronikleşerek enfekte olması ve bu enfeksiyonun derin dokulara, hatta kemiklere yayılmasıdır. Enfeksiyonlar ilerledikçe tedavisi güçleşir. Bazı durumlarda amputasyon riski doğabilir. Diyabetik ayak, kan dolaşımının bozulması sonucu uzuvlarda kan akışının azalmasına da sebep olabilir. Bu dolaşım bozukluğu, dokuların beslenmesini engelleyerek yara iyileşmesini zorlaştırır ve kangren oluşumunu tetikleyebilir. 

Diyabetik ayağın gelişiminde damarsal bozukluklar da önemli bir role sahiptir. Diyabet hastalığına bağlı olarak gelişen damar sertliği ve dolaşım bozukluğu, ayak bölgesine yeterince kan ve oksijen ulaşmasını engeller. Bu durum ayaklarda yaraların iyileşmesini geciktirir ve dokuların zayıflamasına neden olur. Dokuların yeterince beslenememesi sonucu, küçük yaralar bile kısa sürede ciddi boyutlara ulaşabilir. Bu nedenle diyabet hastalarının ayak sağlığına azami dikkat göstermesi ve ayaklarında oluşabilecek herhangi bir sorunu erken aşamada tespit ederek uzman bir hekime danışmaları büyük önem arz eder.

Diyabetik Ayak Belirtileri

Belirtilerin başlangıcında hastalar genellikle küçük şikayetleri fark etmeyebilir. Sinir hasarı nedeniyle ayaklarda ortaya çıkan his kaybı, birçok sorunun geç fark edilmesine neden olur. Ayaklarda sürekli karıncalanma, uyuşma ve batma hissi, diyabetik ayağın erken dönemdeki önemli belirtileri arasında yer alır. Ayrıca ciltte kuruluk, çatlama ve pul pul dökülme gibi dermatolojik sorunlar sıkça görülür. Ayakların normalden daha soğuk veya sıcak hissedilmesi, cilt renginde solukluk ya da morarma gibi belirtiler de ciddi dolaşım bozukluklarının işareti olabilir. Ayak bileklerinde ve ayaklarda şişlik, enfeksiyon varlığına işaret eden kötü koku, akıntı ya da kızarıklık durumları da diyabetik ayağın önemli belirtileridir. Tırnak yapısında kalınlaşma, batık tırnak oluşumu ve ciltte sertleşmiş bölgelerin oluşumu, diyabet hastalarının dikkat etmesi gereken diğer semptomlardır. Diyabetik ayak belirtileri şu şekildedir:

• Ayaklarda his kaybı veya belirgin şekilde azalma
• Ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve yanma hissi
• Yaraların geç iyileşmesi veya hiç iyileşmemesi
• Ayaklarda şişlik, ödem ve kızarıklık oluşumu
• Ayak derisinde kuruluk, çatlama ve dökülme sorunları
• Ayaklarda sıcaklık farklılıkları (aşırı soğukluk veya sıcaklık hissi)
• Ayak cildinin renginde değişiklik (solgunluk, morarma, koyulaşma)
• Ayak yaralarından kötü kokulu akıntı gelmesi ve enfeksiyon belirtileri
• Nasırların ve sertleşmiş deri bölgelerinin artışı
• Ayak tırnaklarının şekil bozukluğu ve kalınlaşması
• Ayak bileklerinde veya parmaklarda şekil bozuklukları

Diyabetik Ayak Bakımı Nasıl Yapılır?

Diyabetik ayak bakımı, diyabet hastalarının yaşam kalitelerini yükseltebilmeleri ve ciddi komplikasyonları engelleyebilmeleri açısından kritik öneme sahiptir. Ayak bakımında temel prensip, ayakları her gün dikkatli şekilde kontrol etmek ve düzenli hijyen alışkanlıklarını sürdürmektir. Diyabet hastaları ayaklarını günde en az bir kez ılık suyla yıkamalı ve yumuşak bir havluyla tamamen kurutmalıdır. Ayaklar asla nemli bırakılmamalı, özellikle parmak aralarındaki nemin iyice giderilmesine dikkat edilmelidir. Ciltte oluşan kuruluk ve çatlamaları önlemek için nemlendirici kremler düzenli olarak kullanılmalı ancak parmak aralarına sürülmemelidir. Tırnaklar düz bir şekilde, dikkatlice kesilmeli; batık ve kesiklere yol açabilecek derin kesimlerden kaçınılmalıdır. Diyabet hastaları asla çıplak ayakla yürümemeli, rahat, konforlu, ortopedik ve ayak yapısına uygun ayakkabılar tercih etmelidir. Çorap seçiminde ise sıkı olmayan, dikişsiz ve terlemeyi engelleyen pamuklu çoraplar kullanılmalıdır. Ayrıca ayaklardaki yara ve enfeksiyon belirtileri düzenli olarak kontrol edilmeli ve olası bir problemde hemen hekime başvurulmalıdır. Diyabetik ayak bakımının kapsamlı adımları şöyledir:

• Ayaklar her gün düzenli olarak kontrol edilmelidir (kızarıklık, yara, şişlik vb. var mı diye).
• Ayaklar her gün ılık su ile yıkanmalı, sıcak veya soğuk sudan kaçınılmalıdır.
• Ayaklar yıkandıktan sonra mutlaka iyice kurulanmalı, özellikle parmak araları kuru bırakılmalıdır.
• Ciltteki kuruluğu önlemek için parmak aralarına değdirmeden düzenli olarak nemlendirici krem kullanılmalıdır.
• Tırnaklar düzgün ve düz kesilmeli, batık oluşumu engellenmelidir.
• Nasırlar ve sertleşmiş cilt bölgeleri için mutlaka bir sağlık profesyonelinden destek alınmalı, evde müdahale edilmemelidir.
• Ortopedik, ayağı destekleyen ve ayak şekline uygun, yumuşak iç tabanlı ayakkabılar tercih edilmelidir.
• Çoraplar sıkı olmamalı, dikişsiz ve pamuklu olmalıdır.
• Ayaklar asla çıplak halde yürünmemeli, kesici ve sivri cisimlerden korunmalıdır..
• Ayak bakımı için düzenli olarak diyabet uzmanı veya podiatrist kontrolüne gidilmelidir.

Diyabetik Ayak Ağrısına Ne İyi Gelir?

Diyabetik ayak ağrısı, genellikle sinir hasarına (nöropati) bağlı olarak ortaya çıkar. Yanma, batma, uyuşma, zonklama gibi farklı şekillerde hissedilebilir. Ağrının şiddeti hastadan hastaya değişiklik gösterir. Kimi zaman hafif ve geçici, kimi zaman ise şiddetli ve sürekli olabilir. Diyabetik ayak ağrısının hafifletilmesi için çeşitli yöntemler uygulanabilir ve bu yöntemlerin başında kan şekeri düzeylerinin düzenli olarak kontrol edilmesi gelir. Kan şekerinin kontrol altında tutulması, sinir uçlarında oluşabilecek daha ileri hasarları önlemeye yardımcı olarak ağrıların azalmasını sağlayabilir. Diyabetik ayak ağrısını gidermede etkili yöntemlerden biri, sinir ağrılarını yatıştırmak için uzman doktor tarafından reçete edilen ilaçlardır. Ancak bu ilaçların mutlaka doktor kontrolünde ve reçeteli kullanılması gerekir. 

Fizik tedavi yöntemleri de diyabetik ayak ağrılarının azaltılmasında önemli bir rol oynar. Özellikle düzenli yapılan hafif egzersizler, dolaşımı artırarak ağrıları hafifletir. Ayrıca ayak masajları, kan dolaşımını destekleyerek sinirlerdeki gerilimi azaltmaya yardımcı olabilir. Sıcak ya da soğuk uygulamalar konusunda ise dikkatli olunmalıdır. Diyabet hastaları his kaybı nedeniyle ciltte oluşabilecek yanıkları ya da donma hasarını fark edemeyebilirler. Bu nedenle bu tür uygulamalarda ılık ve kontrollü sıcaklık tercih edilmelidir.

Diyabetik Ayak Tedavisi

Tedavinin temel hedefi, var olan yaraların iyileşmesini sağlamak, enfeksiyonları kontrol altına almak, doku hasarını önlemek ve hastanın ayağını fonksiyonel olarak korumaktır. Diyabetik ayak tedavisinde ilk adım, kan şekeri düzeylerini titizlikle kontrol altına almaktır. Kan şekerinin yüksek seyretmesi, yaranın iyileşmesini geciktirecek, enfeksiyon riskini artıracak ve doku hasarını ilerletecektir. Bu nedenle tedavi süresince diyabet yönetimi önceliklidir.

Yara bakımı, diyabetik ayak tedavisinde kritik öneme sahiptir. Enfeksiyonun varlığı diyabetik ayak tedavisini zorlaştıran önemli bir faktördür. Enfekte diyabetik ayak ülserleri için ilaç tedavisine başlanmalıdır. Cerrahi tedavi ise diyabetik ayak problemlerinin ilerlemiş durumlarında gündeme gelir. Özellikle kangren oluşumu, ciddi enfeksiyon, derin yara ve ülserasyonlarda cerrahi müdahale gereklidir. 

Tedavide destekleyici yöntemler arasında hiperbarik oksijen tedavisi (HBOT) de yer alır. Bu yöntemle dokulara yüksek basınç altında saf oksijen verilerek dokuların oksijenlenmesi artırılır ve yara iyileşmesi hızlandırılır. Ayrıca özel tabanlıklar, ortopedik ayakkabılar ve basıncı azaltıcı cihazlar gibi ürünlerle ayağa uygulanan basıncın azaltılması, yara üzerindeki yükün hafifletilmesini sağlayarak tedavinin başarısını artırabilir.

Kaynaklar

• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21510-diabetic-feet
• https://www.webmd.com/diabetes/foot-problems
• https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/diabetes-foot-care
• https://www.cdc.gov/diabetes/diabetes-complications/diabetes-and-your-feet.html