Down Sendromu Nedir? Down Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Genetik bir farklılık olan Down sendromu, ekstra bir 21. kromozomun bulunması sonucu ortaya çıkar. Down sendromu olanlarda 46 yerine toplam 47 kromozom bulunur. Bu genetik durum, fiziksel gelişim, bilişsel yetenekler ve sağlık üzerinde çeşitli etkiler yaratır. Tüm dünyada yaygın olarak görülen Down sendromu, hamilelik sırasında yapılan tarama testleriyle teşhis edilir. Yaşam kalitesini artırmak için erken müdahale ve özel destek programları büyük önem taşır.

Down Sendromu Nedir?

Genetik bir farklılık sonucu ortaya çıkan Down sendromu, fiziksel ve zihinsel gelişimlerini etkileyen bir durumdur. Bu durum, insan genetik yapısında bir anomali sonucu, 21. kromozom çiftine ekstra bir kromozomun eklenmesiyle oluşur. Sağlıklı birinde toplam 46 kromozom bulunurken, Down sendromlularda bu sayı 47’dir. Ekstra kromozom fiziksel özellikleri, zihinsel kapasiteyi ve sağlık durumunu etkileyebilir. Down sendromu, yaşamın ilk anlarından itibaren fark edilebilir. Genetik bir farklılık olmasına rağmen kalıtsal değildir. Çoğu durumda rastgele oluşan bir kromozomal ayrılma hatasından kaynaklanır. Bu nedenle Down sendromu her toplumda, her etnik grupta ve her sosyo ekonomik düzeyde görülebilir. Dünya genelinde ortalama her 700 canlı doğumdan birinde Down sendromu görülebilir. Fiziksel özellikler arasında kısa boy, yuvarlak yüz yapısı, badem şeklinde gözler, avuç içindeki tek bir çizgi ve kas tonusunun zayıflığı (hipotoni) sayılabilir. Zihinsel belirtiler ise genellikle hafif ila orta düzeyde öğrenme güçlükleri şeklinde kendini gösterir.

Down Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Fiziksel belirtiler belirgin yüz hatları, kas tonusunda zayıflık ve vücut yapısındaki farklılıklarla ilişkilidir. Zihinsel belirtiler ise öğrenme güçlükleri, hafıza sorunları ve bilişsel gelişim geriliği şeklinde ortaya çıkabilir. Ayrıca Down sendromlularda belirli sağlık sorunlarına yatkınlık da sıkça görülür. Bu belirtilerin şiddeti hafif ile orta arasında değişiklik gösterebilir ve her birey kendine özgü bir gelişim yoluna sahiptir. Down sendromu belirtileri şöyledir:

• Yuvarlak Yüz ve Düz Burun Kemiği: Yüz yapısındaki belirgin farklılıklar genellikle dikkat çeker.
• Badem Şeklinde Gözler: Gözlerin yukarı doğru çekik olması, karakteristik bir özelliktir.
• Kısa ve Kalın Boyun: Doğumdan itibaren fark edilen fiziksel özelliklerden biridir.
• Küçük Eller ve Ayaklar: Avuç içinde tek bir yatay çizgi ve küçük parmaklar sıklıkla görülür.
• Hipotoni (Kas Tonusu Düşüklüğü): Bebeklerde gevşeklik hissi, kas zayıflığından kaynaklanır.
• Kısa Boy: Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde büyüme geriliği sıkça rastlanır.
• Küçük Ağız ve Çıkık Dil: Dilin büyük görünmesi ağız yapısının küçük olmasından kaynaklanır.
• Hafif ila Orta Düzey Zihinsel Gelişim Geriliği: Yeni bilgilerin öğrenilmesi ve işlenmesinde zorluk yaşanabilir.
• Dil ve Konuşma Gelişiminde Gecikme: Konuşma becerileri yaşıtlarına göre daha yavaş gelişebilir.
• Motor Becerilerde Gecikme: Oturma, emekleme, yürüme gibi fiziksel gelişim aşamalarında yavaşlık görülebilir.
• Odaklanma ve Dikkat Eksikliği: Bilişsel süreçlerde dikkat süresinin kısa olması yaygındır.
• Hafıza Sorunları: Özellikle kısa süreli hafızada zorluklar yaşanabilir.
• Doğumsal Kalp Hastalıkları: Yaklaşık %50 oranında doğuştan kalp kusurları görülebilir.
• Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Enfeksiyonlara karşı daha duyarlı olabilirler.
• Troid Hastalıkları: Özellikle hipotiroidi, Down sendromunda sık rastlanır.
• Sindirim Sistemi Sorunları: Doğumdan itibaren bağırsak problemleri görülebilir.
• Görme ve İşitme Problemleri: Katarakt, işitme kaybı gibi sorunlara yatkınlık yüksektir.

Down Sendromu Neden Olur?

Down sendromunun kesin nedeni bilinmez. Genetik ayrılma hatası sonucu oluştuğu ve bu durumun rastgele gerçekleştiği kabul edilir. Yani, Down sendromu genetik bir farklılık olsa da çoğu durumda kalıtsal değildir. Down sendromunun görülme riski, bazı faktörlere bağlı olarak artabilir. Özellikle annenin ileri yaşta olması, risk faktörleri arasında yer alır. Bunun nedeni, yaş ilerledikçe yumurta hücrelerinde kromozomal bölünme hatalarının daha sık meydana gelmesidir. Ancak, Down sendromu her yaş grubundaki gebeliklerde ortaya çıkabilir ve genç yaştaki annelerden doğan bebeklerde de görülebilir.

Down Sendromu Tipleri Nelerdir?

Temelde Down sendromu Trizomi 21, Mozaik Down Sendromu ve Translokasyon Down Sendromu olmak üzere üç ana tipe ayrılır: Bu tipler, kromozomal anomali biçimine ve genetik farklılığın nasıl meydana geldiğine bağlıdır. Her üç tip de bireylerde benzer fiziksel ve zihinsel özelliklere yol açabilir. Ancak genetik yapının farklılığı nedeniyle şiddeti ve bireysel etkiler değişiklik gösterebilir. Down sendromu tiplerinin anlaşılması, teşhis ve genetik danışmanlık sürecinde önemli bir rol oynar. Down sendromu tipleri şu şekilde sıralanabilir:

• Trizomi 21 (Klasik Down Sendromu): En yaygın görülen türdür ve tüm Down sendromu vakalarının yaklaşık %95’ini oluşturur. Bu durumda, bireyin tüm hücrelerinde 21. kromozomun fazladan bir kopyası bulunur. Kromozomların ayrılmasındaki bir hata sonucu, her hücrede 47 kromozom vardır.
• Mozaik Down Sendromu: Down sendromu vakalarının yaklaşık %1-2’sini oluşturur. Bu durumda, bazı hücrelerde 47 kromozom bulunurken diğer hücreler normal kromozom sayısına (46) sahiptir. Mozaik Down sendromu, genellikle daha hafif belirtilerle kendini gösterebilir.
• Translokasyon Down Sendromu: Vakaların yaklaşık %3-4’ünü oluşturur ve diğer iki tipe göre daha az görülür. Fazladan 21. kromozom, genetik bir yeniden düzenlenme (translokasyon) nedeniyle başka bir kromozoma bağlanmıştır. Translokasyon Down sendromu, bazı durumlarda kalıtsal olabilir.

Down Sendromu Tanısı Nasıldır?

Gebelik sırasında yapılan tarama testleri ve doğum sonrası gerçekleştirilen klinik değerlendirmelerle Down sendromu tanısı konulabilir. Tanı süreci hem genetik anormalliklerin erken dönemde tespit edilmesine hem de doğum sonrası destek planlarının oluşturulmasına yardımcı olur. Down sendromunun kesin teşhisi için invaziv ve kesinlik sağlayan tanı testleri kullanılabilirken, risk değerlendirmesi için tarama testleri öncelikli olarak uygulanır. Tanı aşağıdaki yöntemlerle gerçekleştirilir:

Tarama Testleri

Tarama testleri, Down sendromu riskini değerlendirmek için kullanılır ve genellikle ilk ve ikinci trimesterde uygulanır. Bunlar kesin bir tanı sağlamaz, ancak risk faktörlerini ortaya koyar.

• İlk Trimester Tarama Testleri: Anne kanında ölçülen serbest beta-hCG ve PAPP-A seviyeleri ile ultrasonografi kullanılarak yapılır. Ense saydamlığı (NT) ölçümü, bu süreçte önemli bir belirteçtir.
• İkinci Trimester Tarama Testleri (Üçlü veya Dörtlü Test): Anne kanındaki alfa-fetoprotein (AFP), hCG, estriol ve inhibin-A düzeyleri değerlendirilir.

Kesin Tanı Testleri

Gebeliğin 15-20. haftalarında, amniyotik sıvıdan örnek alınarak bebeğin kromozom yapısı incelenir. Bu test, %99’dan fazla doğruluk oranına sahiptir. Diğer testler şöyledir:

• Koryon Villus Örneklemesi (CVS): Gebeliğin 10-13. haftalarında, plasenta dokusundan alınan örnekle kromozomal analiz yapılır.
• Fetal DNA Testi: Anne kanında bulunan serbest fetal DNA’nın analiziyle Down sendromu riski değerlendirilir. Bu test, non-invazivdir ve yüksek doğruluk oranına sahiptir.

Doğum Sonrası Tanı

Doğum sonrası tanı, bebeğin fiziksel özellikleri ve genetik testlerle doğrulanır. Down sendromu olan bebeklerde sıkça görülen yuvarlak yüz, badem şeklinde gözler, avuç içinde tek bir çizgi ve kas tonusunun zayıflığı gibi belirgin fiziksel özellikler muayene sırasında tespit edilir. Kesin tanı için bebeğin kanından alınan örnekle kromozomal analiz yapılır. Bu test, 21. kromozomun fazladan bir kopyasının varlığını doğrular.

Down Sendromu Genetik mi?

Down sendromu genetik bir durumdur. 21. kromozomun fazladan bir kopyasının bulunması sonucu oluşur. Ancak çoğu durumda kalıtsal değildir ve rastgele meydana gelen bir kromozomal hata ile ortaya çıkar.

Down Sendromu Kaç Kromozom?

Down sendromlu bireylerde toplam 47 kromozom bulunur. Fazladan bir 21. kromozom, bu genetik farklılığa yol açar.

Down Sendromunda Sık Görülen Sağlık Problemleri Nelerdir?

Down sendromlular, genetik farklılıklarına bağlı olarak çeşitli sağlık sorunlarına yatkın olabilirler. Doğumsal kalp hastalıkları, bağışıklık sistemi zayıflığı, tiroid problemleri, görme ve işitme bozuklukları gibi sorunlar bu bireylerde yaygın olarak rastlanır. Erken teşhis ve düzenli tıbbi takip, bu problemlerin yönetilmesinde önemli bir rol oynar. Aşağıda Down sendromunda sık görülen sağlık sorunları özetlenmiştir:

• Doğumsal Kalp Hastalıkları: Down sendromlu bireylerin yaklaşık %50’sinde doğuştan kalp kusurları görülebilir. Özellikle atriyoventriküler septal defekt gibi yapısal anomaliler sık rastlanır.
• Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Enfeksiyonlara karşı duyarlılık artabilir. Sık tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları, bu durumun göstergesi olabilir.
• Tiroid Problemleri: Hipotiroidi (tiroid hormonlarının azlığı) Down sendromlu bireylerde yaygın olarak görülür ve büyüme ile metabolizmayı etkileyebilir.
• Görme Bozuklukları: Katarakt, şaşılık ve miyopi gibi görme sorunları sıkça rastlanır. Düzenli göz kontrolleri bu problemlerin yönetilmesi açısından önemlidir.
• İşitme Problemleri: Orta kulak enfeksiyonlarına yatkınlık ve işitme kaybı Down sendromlu bireylerde yaygın görülen sorunlardır.
• Obstrüktif Uyku Apnesi: Solunum yollarındaki yapısal farklılıklardan dolayı uyku sırasında nefes almada zorluk yaşanabilir.
• Sindirim Sistemi Problemleri: Doğuştan bağırsak tıkanıklığı, reflü ve kabızlık gibi sorunlar görülebilir.
• Kas Tonusu Zayıflığı (Hipotoni): Kasların zayıf olması hareket ve motor becerilerde gecikmelere neden olabilir.
• Otoimmün Hastalıklar: Bağışıklık sistemi sorunlarına bağlı olarak diyabet ve çölyak hastalığı gibi otoimmün hastalıklar daha sık görülür.
• Obezite Riski: Metabolizma hızı düşük olduğundan kilo alımı daha kolay olabilir.

Down Sendromunun Tedavisi Var mı?

Genetik olduğundan bu durumu tamamen ortadan kaldıracak bir tedavi mevcut değildir. Ancak, Down sendromluların yaşam kalitesini artırmak, sağlıklarını korumak ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmak için çeşitli destekleyici tedavi ve müdahale yöntemleri uygulanabilir. Tedaviler, bireyin fiziksel, zihinsel ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik özelleştirilir. Down sendromlularda sık görülen sağlık sorunları için tıbbi takip ve tedavi büyük önem taşır. Örneğin, doğumsal kalp hastalıkları cerrahi müdahale ile düzeltilebilirken, tiroid problemleri ilaç tedavisiyle kontrol altına alınabilir. Görme ve işitme problemleri gibi durumlar ise düzenli kontroller ve gerekli durumlarda gözlük veya işitme cihazları ile yönetilebilir.

Eğitimsel ve gelişimsel destekler, Down sendromlu bireylerin bağımsız yaşam becerileri kazanmalarına yardımcı olur. Erken müdahale programları, fiziksel terapi, konuşma terapisi ve özel eğitim gibi yaklaşımlar, motor becerilerin geliştirilmesi, iletişim yeteneklerinin artırılması ve öğrenme güçlüklerinin üstesinden gelinmesi açısından önemlidir. Psikolojik ve sosyal desteklerin de olumlu etkileri olur. Hem Down sendromluların hem de ailelerinin sosyal katılımını artırmak, özgüveni geliştirmek ve topluma entegrasyonu sağlamak için psikolojik danışmanlık ve destek grupları faydalı olabilir.