İnsan Beyni Yapısı Nasıldır? İnsan Beyni Nasıl Çalışır?

İnsan beyni merkezi sinir sisteminin bir parçasıdır ve karmaşık bir yapıya sahiptir. Yetişkinlerde yaklaşık 1,4 kg ağırlığında olan beyin kan damarları, nöronlar ve yardımcı sinir hücrelerinden meydana gelir. Yaşamın ilk dönemlerinden yetişkinliğe kadar geçen sürede beyin ağırlığı ve yapısı sürekli olarak değişir ve gelişir. Genetik ve çevresel faktörler beyin gelişimini doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilir.

İnsan Beyninin Yapısı Nasıldır?

Beyin kas yapılı bir organ olmayıp çok sayıda nöron ve nörogliadan oluşan kompleks bir yapıdır. Nöronlar (sinir hücreleri) birbirine sinapslar ile bağlanarak kimyasal ve elektriksel iletilerin beynin veya vücudun diğer bölümlerine gönderilmesini sağlar. Nöroglia hücreleri nöronlar için önemli destek yapılardır ve sinir hücrelerinin beslenmesini sağlar. Bunun yanı sıra miyelin oluşturarak sinyal iletimini kolaylaştırır. Bu sayede homeostazinin (vücudun iç dengesi) sürdürülmesinde etkili bir elemandır.  

Destek hücreleri olan glialar nöronlardan daha fazla sayıda bulunur. Beyni meydana getiren nöronlar ise omurilik aracılığıyla vücuda dağılır, ilgili bölgelerde yanıt oluşturur ve tekrar beyne bilgi getirmekle görevlidir. Beyin gelen bilgiyi alır, işleyip kullanır, yorumlar ve yanıt oluşturur. Böylelikle duygu ve hislerin oluşumu, öğrenme, hafıza gibi bilişsel faaliyetler, doku ve organların çalışması, hormon üretimi, yürüme ve konuşma gibi istemli kas hareketleri, istemsiz kas hareketleri gibi beynin başlıca işlevleri yerine getirilir. 

Beyin sağ ve sol yarım kürelerden oluşur ve 4 farklı loba sahiptir. Ancak genel yapısı göz önünde bulundurulduğunda beyin, beyincik ve beyin sapı olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Beynin tüm kısımları birbiri ile bağlantılı organize yapılardır. Omurilik ile merkezi sinir sistemini oluşturarak periferik (çevresel) sinir sistemi ile bağlantı kurar. Periferik sinir sistemi beyin ve omurilik dışında kalan ve vücuda dağılan sinir ağını kapsar. Periferik ve merkezi sinir sistemi arasında dolaşan sinir ağları, iletileri döngüler halinde taşır (1, 2, 3, 4). 

İnsan Beyninin Bölümleri Nelerdir?

Beyin duyu organlarında yer alan reseptörlerden iletiyi alarak oluşturduğu mesajları kas ve çeşitli bezlere göndermekle görevlidir. Bu işlemin gerçekleştirilmesi için beynin birden fazla bölgesi işlev görebilir. İnsan beyni karmaşık bir yapıya sahip olsa da genel olarak üç ana bölüme ayrılabilir: 

Beyin Sapı 

Beynin tabanında yer alan beyin sapı beynin diğer bölümlerini omuriliğe bağlayan yapıdır. Beyin sapı üç ana kısımdan oluşur: orta beyin, pons ve medulla. Orta beyin göz bebeği, göz küresi ve merceğinin hareketleri, baş ve gövdenin reflekslerini kontrol eder. Pons orta beyin ile medulla arasında köprü görevi gören kısımdır. Başlıca yüz duyusu ve hareketleri, çiğneme, tükürük ve tat alma, gözyaşı üretimi, göz kırpma ve görme gibi bazı göz hareketleri, işitme ve dengenin koordine edilmesi gibi görevlere sahiptir. Beyin sapının en alt kısmında bulunan medulla beyne gelen ve beyinden çıkan sinir bağlantılarının ana geçiş kısmıdır. Bunun yanı sıra kan akışı, nefes alışverişi, kalp ritminin ayarlanması, tükürük salgısı ve tat alma duyusu, omuz ve baş hareketleri, denge gibi işlevlerden sorumludur. Aynı zamanda kusma, yutma, öksürme, hapşırma ve benzeri refleksleri düzenler. 

Beyincik 

Beynin arka alt kısmında bulunan beyincik dura kıvrımı ile beyinden ayrılır. Esas olarak kas tonusu ayarı, uzuvların pozisyonu, kişinin duruşunun korunması, dengenin korunması gibi otomatik hareketlerin yerine getirilmesini sağlar. Yeni çalışmalara göre beyincik sıklıkla yapılan eylemler ve öğrenilmiş becerilere ait bilgileri depolayabilme yeteneğine sahip olabilir. 

Beyin 

Serebrum olarak bilinen beyin gri madde (serebral korteks, kabuk) ve beyaz maddeden meydana gelir. Kabuk anlamına gelen gri madde beynin dış kısmını kaplayan maddedir. Kortekste “girus” olarak adlandırılan girinti ve çıkıntılar bulunur. Korteksin altında ve beynin iç kısmında bulunan beyaz madde bağlantı lifleri ile kortekse bağlıdır. Serebrum sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Sağ yarım küre vücudun sol tarafını kontrol ederken sol yarım küre vücudun sağ tarafından sorumludur. Beyin düşünme, koordinasyon, hafıza, öğrenme, dil ve duygu, yargılama ve problem çözme, görme, duyma, dokunma, işitme gibi duyulardan sorumlu kısımdır. 

Beyin işlevlerine göre 4 farklı loba ayrılabilir: temporal, frontal, parietal, oksipital lob. Bununla birlikte beyin yapısının derinlerinde hipotalamus, hipofiz ve epifiz bezi, amigdala ve hipokampus yapıları bulunur. 

İnsan Beyni Nasıl Çalışır?

İnsan beyni ve vücudun diğer bölümleri arasında omurilikten geçen nöronlar yardımıyla bilgi aktarımı gerçekleştirilir. Tüm duyu organları, kaslar, endokrin bezler ve diğer organlar geniş bir sinir ağıyla çevrilidir. Beyin ve omuriliğin dışında kalan sinir ağına “periferik (çevresel) sinir sistemi” adı verilir. Bir duyu organında bulunan reseptör hücreler herhangi bir etki ile uyarıldığında elektriksel ve kimyasal uyarılar oluşturur. Bu elektriksel ve kimyasal uyarılar sayesinde sinir hücreleri diğer sinir hücrelerine bilgi aktarımı yapar. Sinir iletiminde önemli işlevlere sahip bu kimyasallar nörotransmitterlerdir.  

Nörotransmitter sinir hücresinin aksonundan dışarıya (sinaps boşluğu) salınır ve başka bir sinir hücresi tarafından algılanır. Reseptörler tarafından yakalanan nörotransmitterler yeni sinir hücresinde sinyal oluşturur. Bu eylem nöronlar arasında sırasıyla tekrar eder ve sinyal hızlı bir şekilde beyne ulaştırılır. Beyin yarım küreleri korpus kallozum adı verilen kalın sinir ağıyla birbirine bağlıdır. Beyne iletilen sinyal ilgili bölüme bu sinir ağlarından geçerek ulaşır. Sağ yarım küre mekansal bilgilerden, sol yarım küre dil ve konuşma eylemlerinden sorumludur. Bunun yanı sıra iç beyinde bulunan talamus duyusal bilgileri işlerken hipotalamus uyku, açlık ve susuzluk hisleri, kan basıncının ayarlanması gibi hayati olayları düzenler. Hipofiz bezi hipotalamus ile birlikte çalışarak vücuda birtakım hormonlar sağlar.  

Beyinde ilgili bölümde işlenen bilgiler kaslara veya bezlere iletilmek üzere beyin sapı ve omuriliğe gönderilir. Kaslarda ve bezlerde bulunan, beyinden gelen sinyali eyleme dönüştürmeye yardımcı nöronlar “motor nöronlar” olarak adlandırılır. Refleks hareketlerin oluşmasında sinir iletileri beyne gitmeden yanıt oluşturabilir. Bu durumda refleks hareketlerini omurilik düzenler. 

Beyin Sağlığı Nasıl Korunur?

Beyin sağlığının korunması yaşam tarzı, fiziksel aktivite, beslenme, stres ve kaygı durumlarının kontrol altına alınması gibi unsurlardan etkilenir. Beyin sağlığı yaşamın erken evrelerinden yaşlılığa kadar geçen süre içinde sağlanması gereken önemli bir husustur. Beyin sağlığının olumsuz etkilenmesi sinir iletiminde sorunlar, hormon üretimi bozuklukları, kas ve bezlerde işlevsel bozukluklar, organ faaliyetlerinde aksamalar şeklinde çeşitli sonuçlar doğurabilir. Ayrıca yaşın ilerlemesi ile birlikte beyinde meydana gelen değişiklikler dış faktörlerin de etkisiyle bazı hastalıkları beraberinde getirebilir. Bu kapsamda beyin sağlığının korunması için önerilen birtakım eylemler mevcuttur. Beyin sağlığını desteklemek için şunlar önerilebilir: 

• Düzenli fiziksel aktivite depresyon riskinin azaltılmasında, daha kaliteli bir uyku sağlamada, beyne ve organlara kan akışının artmasında, fiziksel işlev ile birlikte zihinsel işlevin gelişmesinde etkinlik gösterebilir. Ek olarak düzenli egzersizler demans ve Alzheimer hastalığı riskinde düşüşler ile ilişkili olabilir.  
• Yeterli ve kaliteli uyku beynin gün içinde aldığı bilgilerin pekiştirilmesi ve depolanmasına yardımcı olabilir, vücudun dinlenmesini sağlayabilir ve stresin azaltılmasında etkili olabilir. Zayıf uyku hafıza güçlüklerine, ruh haline ilişkin sorunlara ve konsantrasyonun zayıflamasına yol açabilir.  
• Kan basıncının (tansiyonun) normal aralıklarda tutulması sağlık açısından önem arz eder. Kan basıncının artması kan damarlarında hasarlara neden olabilir ve bu durum beyin sağlığını olumsuz etkileyebilir. 
• İdeal kilonun ve sağlığın korunması kapsamında yeterli ve dengeli beslenme düzeninin sürdürülmesi önerilir. Beyin işlevlerinin yerine getirilmesi, sağlıklı yapısının korunması amacıyla diyette tam tahıl ürünleri, et, tavuk ve balık, taze sebze ve meyveler, sağlıklı yağ grubu ve süt ürünlerinin yeterli miktarda yer alması önemlidir. 

Tüm bunların yanında gereksiz ilaç kullanımını azaltarak, stres ve depresyonu kontrol altına alarak, diyabet gibi hastalıklarınız varsa düzenli takiplerinizi yaptırarak beyin sağlığınızı koruyabilirsiniz.