Dopamin Nedir? Dopamin Ne İşe Yarar?

Dopamin, beyinde hipotalamus bölgesinden sentezlenen bir nörotransmitter çeşididir. Vücudun kimyasal habercileri olarak tanımlanabilen nörotransmitterler, vücuttaki herhangi bir sinir hücresinden gelen mesajı bir sonraki sinir, kas ya da bez hücresine taşır. Böylece uzuvlar hareket ettirilebilir, hissetme duyusu çalıştırılabilir, kalp atışları sürdürülebilir veya çevreden alınan herhangi bir bilgi vücut tarafından yanıtlanabilir.

Dopamin Nedir?

Dopamin; hafıza, ruh hali, motivasyon, dikkat ve hareket gibi pek çok vücut fonksiyonun gerçekleşmesinde görev alır. Beyindeki sinir hücreleri ile vücudun geri kalanı arasında haberleşmeyi sağlar. Kimyasal bir haberci işlevinin yanı sıra hormon görevi de üstlenen dopamin, beyniniz bir ödül beklediğinde salgılanır. Örneğin belirli bir aktiviteden zevk aldığınızda, o aktiviteyi aklınızdan geçirmek bile dopamin salgılanmasını sağlayabilir. Herhangi bir işin üstesinden geldiğinizde elde ettiğiniz başarı hissi vücuttaki dopamin miktarını arttırabilir. Çikolatalı kurabiyeyi çok sevdiğinizi düşünelim, kurabiyenin kokusunu aldığınızda ya da fırından çıktığını gördüğünüzde beyindeki dopamin seviyesi yükselebilir. Tamamen bir ödül ve pekiştirme döngüsüne dayalı olan dopamin sistemi, kişinin hayatta kalmak için yapması gereken yemek, içmek, rekabet etmek, üremek gibi vücut fonksiyonlarının yerine getirilmesinde önemli rol oynar. Aynı zamanda mutluluk hissi sağlayan; şeker, abur cubur gibi bağımlılıkların da sorumlusu dopamindir. 

Dopamin Ne İşe Yarar?

Mutluluk hissi sağlamasının yanı sıra hem bir hormon hem de nörotransmitter olarak dopamin pek çok vücut fonksiyonunun gerçekleşmesinde temel bir bileşendir. Bir nörotransmitter olarak dopaminin vücuttaki görevleri aşağıdakileri kapsayabilir: 

• Hareket 
• Motivasyon 
• Hafıza 
• Davranış 
• Odaklanma 
• Dikkat 
• Ağrı işleme 
• Mod 
• Uyku ve uyarılma 
• Öğrenme 

Bir hormon olarak kan dolaşımına salınan dopamin vücudun savaş kaç tepkisinde rol oynar. Vücut, tehlikeli bir durumda ya da stres altında tehlikeden ya da strese karşı kaçma ya da savaşma tepkisi verir. Örneğin sınavın son günü kişi daha dikkatlidir ve algılama yeteneği daha yüksektir. Benzer şekilde bir köpek saldırısı anında kişinin kalp atışı ve nefes alıp verme hızı artar, ağrı ve acı algısı düşer, daha hızlı koşabilir. Bu durumda adrenalin ve stres hormonu olan kortizolün yanı sıra dopamin de devreye girebilir. 

Bunlara ek olarak dopamin aşağıdaki vücut fonksiyonlarında görev alabilir: 

• Kan damarlarının gevşemesi ya da daralması 
• Kalp ve böbrek fonksiyonları 
• Pankreas fonksiyonları ve insülin düzenlenmesi 
• Vücuttan sodyum ve idrar atımının artması 
• Bağırsak hareketlerini yavaşlatarak bağırsak astarının korunması 
• Bağışıklık sistemindeki lenfosit aktivitesinin azalması 

Dopamin Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?

Vücutta dopamin seviyeleri belirli bir düzeyde olmalıdır. Eğer dengeli dopamin düzeylerine sahipseniz kendinizi mutlu, yüksek motivasyonlu, uyanık ve zinde hissedebilirsiniz. Dopamin seviyesinde yükseklik söz konusu ise bir süreliğine kendinizi dünyanın zirvesinde hissetmeniz normal karşılanabilir. Seks dürtüsünde artış gözlenebilir, kendinizi enerjik ve coşkulu hissedebilirsiniz. Ancak yüksek düzeyde dopamine sahip olmak aşağıdaki olumsuz durumlara da neden olabilir: 

• Uykuya dalmakta ve sürdürmede zorlanma 
• Dürtü kontrolünde zayıflama 
• Sinirlilik 
• Halüsinasyonlar 
• Sanrılar 
• Obezite 
• Bağımlılık 
• Şizofreni 

Dopamin Eksikliği Belirtileri Nelerdir? 

Vücuttaki dopamin seviyesi düştüğünde aşağıdaki belirtiler görülebilir: 

• Enerji eksikliğine bağlı halsizlik ve yorgunluk hissi, 
• Kaslarda sertleşme ve ağrı, kas krampları 
• Denge ve koordinasyon yeteneğinde azalma, 
• Hareketlerde ya da konuşmada yavaşlama, 
• Mutsuzluk, 
• İnce motor becerilerde azalma (kalem tutma ya da iğneye iplik geçirmede sorunlar), 
• Yemek yeme ve yutmada güçlük, 
• Kabızlık, 
• Motivasyon kaybı, 
• Odaklanma yeteneğinde azalma, konsantrasyon eksikliği, 
• Seks isteğinde düşme, 
• Uyku sorunları, 
• Hafıza problemleri. 

Dopamin ile İlişkili Hastalıklar Nelerdir?

Dopamin, çeşitli tıbbi durumlarda önemli bir rol oynar. Beynin motor hareketleri kontrol eden bölgesinde dopamini kasların düzgün ve kontrollü hareketler yapabilmesi için önemlidir. Aynı zamanda merkezi sinir sisteminin normal fonksiyonlarını yerine getirmesinde ve zihin sağlığının korunmasında önemli rol oynar. Dopamin ile ilişkili hastalıklar aşağıdakileri kapsayabilir: 

Bağımlılık 

Beynin ödül ve motivasyon bölümünde görev alan dopamin vücutta yüksek seviyelere ulaştığında bağımlılığa yol açabilir. 

Şizofreni 

Yüksek dopamin düzeylerinin şizofreni hastalığı ile ilişkisi olabilir. Dopamin seviyesindeki artış kişinin gerçeklik algısının değişmesine, sanrı, halüsinasyon, düzensiz konuşma ve davranış gibi şizofreni belirtilerine yol açabilir. 

Klinik Depresyon 

Düşük dopamin seviyeleri, motivasyon ve dikkat eksikliği ilde odaklanma yeteneğinin azalması gibi belirtilere sahip olan klinik depresyona neden olabilir. 

Bipolar Bozukluk 

Hem yüksek hem de düşük dopamin seviyelerinin bipolar bozukluk üzerinde etkili olduğu düşünülür. Manik ve depresif olmak üzere iki evrenin bulunduğu hastalığın manik evresinde vücuttaki dopamin seviyeleri yüksek, depresif evresinde ise dopamin seviyelerinin düşük olduğu saptanmıştır. 

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) 

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun dopamin seviyesinde düşüklük yaratan genetik nedenlerden kaynaklandığı düşünülür. 

Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) 

OKB durumunda kişi duygusal sıkıntıyı tetikleyen düşünce ya da görüntülere takıntılıdır ve bu takıntıları azaltmak için tekrarlayan davranışlar geliştirir. Dopamin seviyesindeki artış ile ilişkilendirilen anksiyete bozukluğunun OKB’ye neden olabileceği düşünülür. 

Binge Eating (Aşırı Yeme Bozukluğu) 

Kişinin kontrolünü kaybederek, utanç, sıkıntı ya da suçluluk duyguları ile baş etmek için çok hızlı bir şekilde aşırı miktarda yemek yemesi şeklinde tanımlanabilen binge eating durumunun dopamin düzensizliği ile ilgili olduğu düşünülür. 

Parkinson Hastalığı 

Dopamin üreten nöronların hasar görmesi sonucu gelişen dopamin eksikliği, Parkinson hastalığına neden olur. Tüm vücut sistemlerinin etkilendiği bu hastalık titreme, kaslarda sertleşme, yürümede zorlanma, denge sorunları, yutma ve konuşmada zorlanma gibi dopamin eksikliğine bağlı belirtilere sahiptir. 

Huzursuz Bacak Sendromu 

Kişinin uyurken ya da dinlenme halindeyken istemsiz bacak hareketleri yapmasıdır. Bu hareketler kişinin derin uyumasına engel olarak uykusuzluğa yol açabilir. Dopamin seviyesindeki düzensizlikler ile huzursuz bacak sendromu arasında bir ilişki olduğu düşünülür. 

Fibromiyalji 

Kişinin ağrı, ışık, gürültü, koku, sıcaklık ve belirli gıdalara karşı aşırı duyarlılık geliştirmesi şeklinde tanımlanabilen fibromiyalji hastalığının düşük dopamin seviyeleri ile ilişkili olduğu düşünülür. Depresyon, kas spazmları, uyku sorunları, depresyon, yutma zorlukları gibi fibromiyalji belirtileri düşük dopamin seviyelerinde yaşanan semptomlara benzerdir. 

Dopamin Detoksu Nedir? Nasıl Yapılır?

Dopamin detoksu, kişinin belirli bir süre dopamin salınımını artıran tetikleyicilerden uzaklaşmasıdır. Bu süre birkaç saatten birkaç güne kadar değişiklik gösterebilir. Kişinin belirlenen süre zarfında her türlü uyarandan özellikle zevk veren aktivitelerden uzak durması gerekir. Bir çeşit dopamin orucu olarak tanımlanabilen detoks sırasında kişi sosyal medya, şeker, alışveriş gibi uyaranları hayatından çıkartır. Ancak insan vücudu uyaranlara maruz kalmasa bile doğal olarak dopamin üretir. Belirli bir zaman içerisinde dünya ile bağlantıyı kesmek zaman ve sağlık kaybına neden olan bağımlılıkları bırakmasına yardımcı olabilir. Kendini daha dengeli, daha az stresli ve daha odaklanmış hissedebilir. Bununla birlikte dopamin detoksunun tam anlamıyla yapılması mümkün değildir ve insan vücudunda faydaları olduğuna dair bilimsel bir kanıt mevcut değildir. 

Mutsuzluk, yorgunluk, hayata karşı isteksizlik ya da kas sertliği, hareket etmede güçlük gibi dopamin düzensizliğine bağlı belirtileriniz varsa ve Parkinson hastalığı konusunda endişelere sahipseniz konusunda uzman bir doktora başvurabilirsiniz.