Afazi Nedir, Türleri Nelerdir, Teşhis ve Tedavisi

Beyinde günlük davranışların kontrolünü sağlayan çok sayıda farklı alanlar vardır. Anlama, konuşma ve iletişimi devam ettirmeyi sağlayan çeşitli alanlar da onlardandır. Özellikle bu görevden sorumlu belirli yerlerde meydana gelen travma sonucu kazanılmış bir disfonksiyon ile anlama ve konuşma güçlükleri oluşabilir. Genellikle bir hastalık sonucu oluşan bu anomaliye afazi denir. Afazi kişinin konuşma, anlama ve iletişimdeki araçları algılama düzeyine göre çeşitlenebilir. En sık görülen afazi tiplerinde hastalar konuşulanı anlayamaz ya da konuşulanlara anlamsız yanıtlar verebilirler. Afazi doğru teşhis ve tedavinin yanı sıra hasta ve hasta yakınlarının iyileşme sürecine pozitif etkisi ile geri döndürülebilir nitelikteki hastalıklardandır.

Afazi Nedir?

Beyinde konuşulanı anlama ve anlamlı konuşmaya yarayan bölgeler bulunur. Korteksteki bu alanlar iletişim sağlayan ve kişinin dil fonksiyonlarını farklı araçlarla sürdürmesini sağlayan alanlardır. Genellikle, bu alanlar sol hemisferde tespit edilmiştir. Sol hemisferde bu bölgelerdeki hasar kişinin konuşma kabiliyetinde bozukluğa yol açar. Toplumda en sık görülen afazi türleri, felç gibi beyinde kısmi beslenme bozukluğu yaratan travmalar ile oluşan afazilerdir. Afazi hastaları yaş ortalamasına bakılarak genelde orta yaşlı ve yaşlı hasta gruplarından oluşur. Afazi hastalarının tamamında hastalığın şiddetine göre değişen ortak sorunlar vardır. Genelde bu hastalar konuşulanı anlamayıp anlamsız sözcüklerle yanıt vermeye çalışabilir ya da konuşulanı anlayıp kelimeleri bir araya getirmekte zorlanabilir. Farklı afazi türleri hastalığın şiddetine, dili kullanma ve dili anlama becerilerine göre sınıflandırılır.

Afazi Nedenleri Nelerdir?

Afazinin altında yatan çok çeşitli hastalıklar vardır. Genellikle afazinin travmalara bağlı olarak geliştiği bilinir. Bunun yanı sıra kalıtsal gelişme oranı yüksek olan demans gibi hastalıklarla da afazi gelişebilir. Progresif, yani zamanla beliren ve ilerleyen bu afazide tıpkı travmaya bağlı afazide görüldüğü gibi yavaş konuşma, kelimeleri unutma, kelime üretememe, duraklayarak konuşma, konuşulanları anlamama gibi sorunlar baş gösterir. Toplum içinde sıkça görülen travmaya bağlı afazide ise beyinde hasara bağlı beslenme sorunu oluşur ve dil üretiminde görevli olan alanlar işlev kaybeder. Beyin her saniye oksijen tüketen ve birincil yakıt olarak glikozu kullanan bir organdır. Oksijen eksikliğinin dakikalarca uzaması beyinde beslenme sorunu yaratır. Afazi nedeni olan beyin beslenme bozukluklarının başında felç gelir. Bu halk arasında inme olarak isimlendirilir. Beyinde gelişen bir enfeksiyon, yaralanmaya bağlı travma, darbe ve tümörler de benzer şekilde kan akımını engellediğinde afazi nedeni olabilir.

Kortekste, yani beynin asıl işlevsel kısmındaki iki önemli alan travmada hasar alan alanlardır. Anlama ve konuşulanı anlamaktan sorumlu bu alanlar Wernicke alanı ve Broca alanı olarak bilinir. Sol kulağın üstünde Wernicke alanı temporal lobta, sol şakakta yer alan Broca alanı ise frontal lobta yer alır. Wernicke alanı anlamla ilişkili bölgedir ve konuşulanı, yazılanı anlamada görevlidir. Broca alanı ise beynin anlamlandırdığı dili ifade etmekte, konuşmakta görevlidir. Özellikle bu 2 alanın fonksiyon kaybında anlama ve konuşma güçlükleri görülür.

Afazi Belirtileri Nelerdir?

Afazinin çeşitlerine göre teşhiste etkili olabilecek farklı belirtiler vardır. Ancak afazi şüphesi olan hastalarda ortak belirtiler görülür. Bu belirtilerin tamamı dil üretme, konuşulanı ve yazılanı anlama, konuşmaya dair sorunlar olarak ortaya çıkar. Afazi şüphesi taşıyan hastaların kliniklere başvururken en sık gösterdikleri belirtiler şöyledir:

• Duraklayarak konuşma
• Konuşulanı anlayamama
• Kendisine söylenenleri aynı şekilde tekrarlayamama
• Anlamlı kelimeleri bir araya getirip anlamlı cümleler kuramama
• Konuşmadan önce kelimeleri türetmede zorlanma
• Yazılanı anlayamama ve okuyamama
• Dil bilgisi olarak bozuk ifadeler kullanma

Bu belirtileri gösteren hastalarda ortak sorun daha önce konuştukları dilde konuşmakta ve anlamakta zorlanmalarıdır. Afazi türlerine göre belirtilerin birini ya da birkaçını birden gösterme durumu değişiklik gösterebilir.

Afazi Türleri Nelerdir?

Korteks hasarına bağlı şekilde afazi çeşitlenebilir. Afazinin çeşitlerine göre beyin hasarı ve hastalığın bulguları da değişebilir. Afazi nedeni olan sol hemisferdeki Wernicke ve Broca alanları en önemli noktalardır. Özellikle bu alanların her birinin ya da ikisinin birden zarar görmesi hastalığın şiddetini belirleyen önemli bir etkendir. Afazi türleri belirti ve bulgulara göre şöyle çeşitlenir:

Wernicke Afazisi (Akıcı Afazi): Wernicke alanı konuşmaları ve yazılanları anlama alanıdır. Bu alanda problem olan hasta konuşulanları dinler ve cevap sırası kendine geldiğinde konuşulan konu içeriğinde cümleler kuramaz. Kişi konuşabilir, yazabilir ama söyledikleri ve ifade ettikleri tamamen anlamsızdır. Dilbilgisi olarak doğru cümleler kursalar da istenen cevapları veremezler. Örneğin “Bir bardak su ister misin?” sorusuna “yarın otobüsle döneceğim.” gibi konuyla ilişmeyen bir cevap verebilirler.

Broca Afazisi (Tutuk Afazi): Kişi ikili iletişimde karşı tarafı dinler, anlar ama cevap olarak anlamlı yanıtlar veremez. Bu afazi türünde hasta tam cümle kurarken duraklamalar, kelimeleri hatırlayamama, dilbilgisi açısından bozuk cümleler türetme sorunlarıyla karşılaşılır. Konuşma eylemi gerçekleştirmek isteyen hasta ağız ve dilini hareket ettirir, ancak kelimeyi çıkarmakta zorlandığı için tutulma gösterir.

Global Afazi: Bu afazi türü en şiddetli afazi türüdür. Wernicke ve Broca alanlarının ikisinde de bir disfonksiyon söz konusudur. Hastalar hem yazılan ve konuşulanı anlayamaz hem de söylenenlere yanıt veremez ve okuyamaz. Bu hastaların sadece anlamsız sesler ve mimiklerle iletişim kurmaya çalıştıkları görülür.

Progresif Afazi: Altta yatan başka bir hastalığa bağlı olarak ikincil gelişen afazidir. Demans, migren, frontotemporal lob hasarı, frontal ve temporal loblarda meydana gelen atrofi ile oluşan, zamanla gelişen bir afazi türüdür.

Transkortikal Afazi: Bu afazi Wernicke hasarındaki bulgulara benzer bulgular gösterir. Hasta konuşulanla aynı bağlamda olmasa da anlamlı cümleler kurabilir ve akıcı konuşabilir. Söylenenleri tekrarlama yeteneklerini korumuşlardır.

Kondüksiyon Afazisi (İletim Afazisi): Bu hastalarda dil ve anlatımdan sorumlu iki alan da korunmuştur ama bu iki alanın bağlantısını sağlayan sinir ağları hasar görmüştür. İletim afazisi yaşayanlar konuşabilir, konuşulanı anlayabilir, yazabilir ve okuyabilir. Ancak bazen konuşma ve yazıda ses değişiklikleri göze çarpar. Bu durum Broca afazisindeki kadar şiddetli olmasa da benzerlik gösterir.

Anomik Afazi: Bu hastalardaki temel problem nesnelerin adını hatırlayamama ve nesne ile kelimeyi ilişkilendirememedir. Herhangi bir nesne adı geçen cümle kurarken nesneden “şey, bu, o” gibi ifadelerle bahsederler.

Afazi Nasıl Teşhis Edilir?

Afazi, uzman bir nörolog tarafından kişide anlatım ve algı sorunları olmasıyla tespit edilir. Hastalığın teşhisinde geçirilmiş hastalık öyküsü, aile genetiği, tanısal görüntüleme yöntemleri, konuşma testleri, dil bilgisi ve anlatım testleri gibi farklı parametreler kullanılır. Kesin teşhis hastanın konuşma ve anlatılanı dinleme sırasında yapılan görüntüleme yöntemlerinde konulur.

Afazi Tedavisi

Hastalığa neden olan patofizyolojik bir durum varsa ilk hedef bunun cerrahi olarak düzeltilmesidir. Ancak inme, enfeksiyon, darbe ile oluşmuş ve kazanılmış afazide terapi ilk seçenektir. Bu hastalara hafıza güçlendirici testler, konuşma terapileri, sözel uyarıların ve tekrarları arttırılması, çevre ile konuşma pratiğinin yapılması gibi tedaviler ve güçlendirici davranışlar önerilir. Uzman bir nörolog tarafından afazi teşhisi konulduktan sonra konuşma ve dil terapistleri ile ortak bir disiplinde iyileşmesi mümkün bir hastalıktır. Her hastanın gelişim ve iyileşme süreci ve düzeyi farklı olsa da hastalığın tedavisinde yüz güldüren iyileşmeler görülebilir.

Afazi ve diğer nörodejeneratif hastalıkların muayene, tanı ve tedavisi için uzman hekimlerimizde danışmak, iyileşme sürecinde tecrübeli hekimlerden destek almak için arayarak randevu alabilirsiniz.