Otizm Nedir? Otizm Belirtileri Nelerdir? Otizm Neden Olur?

Otizm, çocukluk döneminde belirginleşen ve sosyal iletişim becerilerinde, dil gelişiminde ve davranışlarda farklılıklarla kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur. Göz teması kurmaktan kaçınma, sınırlı ilgi alanları ve tekrarlayıcı davranışlar gibi çeşitli belirtilerle ortaya çıkabilen bu durum, bireylerin sosyal etkileşimlerinde ve günlük yaşam aktivitelerinde zorluklar yaşamalarına neden olabilir. Otizmin nedenleri tam olarak bilinmez. Ancak, genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülür. Teşhis ve tedavi yaklaşımları, bireylerin yaşam kalitesini artırmaya yönelik önemli adımlar içerir. Bu doğrultuda erken müdahalenin önemi büyüktür.

Otizm Nedir?

Sosyal etkileşim, iletişim, ilgi alanları ve davranışlarda farklılıklarla kendini gösteren bir nöro gelişimsel bozukluktur. Genellikle çocukluk çağında tanı konan bu durum, bireylerin sosyal ilişkiler kurmada, duygusal yanıtlar vermede ve belirli rutinlere bağlı kalmada zorlanmalarına yol açar. Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olarak adlandırılan geniş bir yelpazede değerlendirilir. Bu spektrum, hafif belirtiler gösteren bireylerden yoğun destek ihtiyacı olan bireylere kadar çeşitlilik gösterebilir.

Otizmli bireylerde dil gelişimi farklı ilerleyebilir. Bazı bireyler hiç konuşmazken, bazıları sınırlı dil becerileriyle iletişim kurabilir veya tekrarlayıcı konuşmalar sergileyebilir. Sosyal sinyalleri anlamakta güçlük çekme, göz teması kurmaktan kaçınma ve duygusal ifadelere sınırlı tepki verme gibi özellikler de otizmin sosyal alanındaki temel belirtilerindendir. Ayrıca, sıkı bir düzene bağlılık, el çırpma, sallanma gibi tekrarlayıcı hareketler ve belirli nesnelere ya da konulara aşırı ilgi duyma gibi davranışsal farklılıklar görülebilir.

Bu nörogelişimsel bozukluğun kesin nedenleri tam olarak bilinmese de genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin etkili olduğu düşünülür. Genetik faktörlerin yanı sıra doğum öncesi ve doğum sonrası belirli çevresel etkenlerin otizm riskini artırdığına dair bulgular mevcuttur. Otizm tanısı, kapsamlı bir değerlendirme ile konur. Gelişimsel testler, gözlemler ve uzman görüşleri tanının doğruluğunu destekler.

Otizm Neden Olur?

Kesin nedenleri tam olarak belirlenememiştir. Ancak, mevcut bilimsel araştırmalar otizmin oluşumunda hem genetik hem de çevresel faktörlerin rol oynadığını gösterir. Otizm Spektrum Bozukluğu’nun (OSB) biyolojik temellerini anlamaya yönelik çalışmalar, beynin yapısı ve işleyişinde farklılıklar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu farklılıkların nedenleri, genetik yatkınlık ve erken dönem çevresel etkenlerin birleşiminden kaynaklanmaktadır.

Genetik Faktörler

Otizmin en önemli risk faktörlerinden biri genetik yatkınlıktır. Yapılan genetik araştırmalar, otizmle ilişkili belirli genlerdeki mutasyonların ve varyasyonların bozukluğun gelişimine katkı sağladığını göstermektedir. Otizmli bireylerin ailelerinde OSB veya diğer gelişimsel bozuklukların daha sık görülmesi, genetik aktarımın önemini desteklemektedir. İkiz çalışmalarında, aynı genetik yapıya sahip tek yumurta ikizlerinden birinde otizm varsa diğerinde de otizm görülme olasılığı oldukça yüksektir. Bu bulgu, otizmin oluşumunda genetik etkilerin belirleyici olabileceğini düşündürmektedir.

Çevresel Faktörler

Özellikle gebelik ve doğum sonrası dönemlerde maruz kalınan bazı çevresel faktörlerin, otizme yatkınlık sağlayan genlerle etkileşime girerek bozukluğun ortaya çıkmasını tetikleyebileceği öne sürülmektedir. Gebelik sırasında annenin viral enfeksiyonlar geçirmesi, belirli toksinlere veya kimyasallara maruz kalması gibi faktörler otizm riskini artırabilir. Ayrıca, ileri anne yaşı, prematüre doğum veya düşük doğum ağırlığı gibi durumlar da otizm ile ilişkili risk faktörleri arasında sayılmaktadır.

Otizm Belirtileri Nelerdir?

Bazı çocuklar göz temasının azalması, isimlerine tepki vermeme veya bakıcılara karşı ilgisizlik gibi erken bebeklik döneminde otizm spektrum bozukluğu belirtileri gösterir. Diğer çocuklar hayatlarının ilk birkaç ayı veya yılında normal şekilde gelişebilir. Ancak daha sonra aniden içine kapanık veya saldırgan olabilir. Belirtiler genellikle 2 yaşına kadar görülür.

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar öğrenmede zorluk çeker. Bazılarında normalden düşük bazıları ise normal ila yüksek zekaya sahiptir. Hızlı öğrenirler, ancak günlük yaşamda bildiklerini iletme ve uygulama ve sosyal durumlara uyum sağlama konusunda sorun yaşarlar. Her çocukta semptomların benzersiz karışımı nedeniyle bazen şiddeti belirlemek zor olabilir. Genellikle bozuklukların seviyesine ve işlev görme yeteneğini nasıl etkilediklerine dayanır. Otizm belirtileri şu şekildedir:

Sosyal iletişim ve etkileşim

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtiler de dahil olmak üzere sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinde sorunlar yaşayabilir:

• Adına yanıt vermez.
• Kucaklaşmaya ve tutulmaya direnir.
• Yalnız oynamayı, kendi dünyasına çekilmeyi tercih eder gibi görünür
• Göz teması zayıftır ve yüz ifadesi eksiktir
• Bir sohbet başlatılamaz veya devam ettirmez.
• Anormal bir ton veya ritimle konuşur. Şarkı söyler gibi bir ses veya robot gibi bir konuşma kullanabilir
• Kelimeleri veya ifadeleri kelimesi kelimesine tekrarlar. Ancak bunların nasıl kullanılacağını anlamaz
• Basit soruları veya talimatları anlamıyor gibi görünüyor.
• Duygularını veya hislerini ifade etmez ve başkalarının hislerinden habersiz görünür.
• Pasif, saldırgan veya yıkıcı davranarak sosyal etkileşime uygunsuz şekilde yaklaşır.
• Başkalarının yüz ifadelerini, vücut duruşlarını veya ses tonunu yorumlamak gibi sözel olmayan ipuçlarını tanımada zorluk çeker.

Davranış kalıpları

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkinde, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri de dahil olmak üzere sınırlı, tekrarlayan davranış, ilgi veya aktivite kalıpları görülebilir:

• Sallanma, dönme veya el çırpma gibi tekrarlayan hareketler yapar.
• Isırma veya başını vurma gibi kendine zarar verebilecek faaliyetlerde bulunur.
• Belirli rutinler veya ritüeller geliştirir ve en ufak bir değişiklikte rahatsız olur.
• Koordinasyon sorunları yaşar.
• Katı veya abartılı bir vücut diline sahip olabilir.
• Oyuncak bir arabanın dönen tekerlekleri gibi bir nesnenin ayrıntılarına hayran kalır.
• Işığa, sese veya dokunmaya karşı alışılmadık derecede hassastır. Ancak ağrıya veya sıcaklığa karşı duyarsız olabilir
• Taklit veya rol yapma oyununa girmez.
• Anormal yoğunluk veya odaklanma ile bir nesneye veya aktiviteye odaklanır.
• Belirli yiyecek tercihleri vardır. Örneğin yalnızca birkaç yiyecek yer veya belirli bir dokuya sahip yiyecekleri reddeder

Olgunlaştıkça, otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar başkalarıyla daha fazla etkileşime girer. Bazıları, genellikle en az ciddi sorunları olanlar, sonunda normal veya neredeyse normal hayatlar yaşayabilir.

Otizm Nasıl Teşhis Edilir?

Multidisipliner bir yaklaşımla, çeşitli uzmanların değerlendirmeleri sonucunda konulur. Genellikle çocukluk döneminde belirtilerin gözle görülür hale gelmesiyle birlikte ailelerin veya öğretmenlerin fark ettiği sosyal ve iletişimsel zorluklar teşhis sürecini başlatır. Tanı koyma sürecinde gelişimsel pediatri uzmanları, çocuk psikiyatristleri ve nörologlar, çocuğun sosyal etkileşimleri, dil becerileri ve davranışlarını kapsamlı bir şekilde değerlendirir.  Otizm teşhisi için standart olarak kullanılan çeşitli test ve ölçekler mevcuttur. Bu değerlendirmeler arasında Otizm Tanı Görüşmesi (ADI-R) ve Otizm Tanı Gözlem Ölçeği (ADOS) gibi araçlar, çocuğun davranışlarını yapılandırılmış bir ortamda gözlemleyerek belirtilerin yoğunluğunu ve spektrum üzerindeki yerini belirlemede yol göstericidir.

Çocuğun gelişim öyküsü ve aileden alınan detaylı bilgiler teşhis sürecinde önemli rol oynar. Tanının doğruluğunu sağlamak amacıyla, bireyin sosyal, iletişimsel ve davranışsal özellikleri uzun bir süre gözlemlenir. Otizm tanısı netleştirildikten sonra bireyin ihtiyaçlarına özel eğitim, davranış terapisi ve destekleyici hizmetlerle yaşam kalitesi artırılabilir.

Otizm ile Birlikte Ortaya Çıkan Semptomlar Nelerdir?

Otizmli bireylerde yaygın olarak görülen bu eşlik eden semptomlar arasında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), kaygı bozuklukları ve depresyon gibi ruhsal sağlık sorunları öne çıkar. Ayrıca, öğrenme güçlükleri ve zekâ geriliği gibi bilişsel zorluklar yaşanabilir. Bu durum, öğrenme ve günlük işlevselliği etkileyebilir. Bunların yanı uyku bozuklukları oldukça yaygındır. Uykuya dalma güçlüğü, gece boyunca sık uyanma gibi problemler sıkça görülür. Sindirim sorunları, özellikle kronik kabızlık, mide ağrısı ve hassas bağırsak sendromu gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları da otizmle birlikte görülebilir. Otizm spektrumunda yer alan birçok bireyde duyusal hassasiyetler bulunur. Örneğin, bazı seslere, ışıklara veya dokunsal uyaranlara aşırı tepki gösterebilirler ya da bu uyaranlara karşı aşırı duyarsız olabilirler.

Otizm Tedavisi Var mı?

Otizmin kesin bir tedavisi yoktur. Ancak, otizmli bireylerin yaşam kalitesini artırmayı ve işlevselliklerini geliştirmeyi hedefleyen birçok etkili tedavi ve destek yöntemi mevcuttur. Tedavi yaklaşımları, her bireyin ihtiyaçlarına ve otizm spektrumundaki yerine göre özelleştirilir. Otizmde kullanılan en yaygın tedavi yöntemlerinden biri davranış terapileridir. Bu terapiler, sosyal becerilerin, dil ve iletişim yeteneklerinin geliştirilmesine odaklanır. Özellikle Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) yöntemi, otizmli bireylerde olumlu davranışları artırmaya ve uyumsuz davranışları azaltmaya yönelik kanıta dayalı bir yaklaşım olarak sıkça tercih edilir.

Dil ve konuşma terapileri de otizmli bireylerin iletişim becerilerini geliştirmeye yardımcı olur. Ergoterapi ve duyusal entegrasyon terapileri ise duyusal hassasiyetlerin yönetilmesine katkı sağlar. Ayrıca, sosyal beceri eğitimleri, otizmli bireylerin sosyal ortamlarda daha etkin bir şekilde etkileşim kurabilmeleri için önemli bir destek sunar. Otizmle birlikte görülen dikkat eksikliği, kaygı bozuklukları veya uyku sorunları gibi ek semptomlar için de gerektiğinde ilaç tedavileri uygulanabilir.

Aileler Otizmli Çocuklarına Nasıl Yaklaşmalıdır?

Ailelerin otizmli çocuklarına destek olurken empati, sabır ve anlayışla yaklaşmaları büyük önem taşır. Otizmli çocukların özel ihtiyaçlarına ve bireysel farklılıklarına saygı gösteren bir tutum, onların güven duygusu geliştirmelerine yardımcı olur. Ailelerin çocuklarının dünyasını anlamaya çalışmaları ve iletişim becerilerini desteklemek için basit, açık ve tutarlı bir dil kullanmaları, sosyal ve dil gelişimini olumlu yönde etkileyebilir.

Rutine bağlı kalmak, otizmli çocukların kendilerini güvende hissetmelerine yardımcı olur. Bu nedenle, günlük programlarda değişiklik yaparken çocuğu önceden hazırlamak önemlidir. Ayrıca, çocuğun ilgi alanlarına yönelik aktivitelerle onları motive etmek ve başarılarını ödüllendirmek, özgüvenlerini destekleyen etkili bir yaklaşımdır. Aileler, çocuklarının bireysel güçlü yönlerini keşfederek bu alanlarda gelişim göstermelerine olanak tanıyabilir ve eğitim süreçlerinde profesyonel destek alarak çocuklarının ihtiyaçlarına en uygun programları belirleyebilir. Aile içindeki sosyal ilişkileri güçlendirmek ve çocuğun gelişimsel ihtiyaçlarını anlamak için destek gruplarına veya aile eğitim programlarına katılmak da önemlidir.