Senkop (Bayılma) Nedir, Türleri Nelerdir, Ne Zaman Doktora Gidilmeli?

Senkop halk arasında bayılma olarak da bilinen, beyne giden kan akımının geçici olarak azalması sonucu oluşan bir durumdur.

Senkop halk arasında bayılma olarak da bilinen, beyne giden kan akımının geçici olarak azalması sonucu oluşan bir durumdur. Senkop, farklı farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Senkop altta yatan ciddi bir rahatsızlığın işareti olabileceğinden bayılma şikayeti olan kişilerin donanımlı bir sağlık merkezine başvurması gerekir.

Bayılma Olarak Bilinen Senkop/Syncope Nedir?

Beyin, kalpten pompalanan kanın %15-20’sini kendine alır. Beyin tarafından alınan kan akımında çeşitli sebeplerle azalma olması durumunda ise senkop olarak adlandırılan durum gerçekleşir. Senkop ya da diğer adıyla bayılmaya genellikle geçici bilinç kaybı da eşlik eder. Senkop sonrası kişi çoğunlukla hemen kendine gelir ve bilinci açılır. Senkop sonrası kişinin biraz şaşkın, allak bullak hissetmesi normaldir.

Senkop toplumda oldukça yaygın görülen bir durumdur. Kadınların yaklaşık %3,5’i erkeklerin ise %3’ü hayatlarının bir döneminde bayılırlar. Senkop şikayeti yaş ilerledikçe daha sık görülmeye başlar, 75 yaş üzeri kişilerde senkop görülme oranı %6’ya kadar yükselebilir.

Senkop (Bayılma) Türleri Nelerdir?

Senkop farklı nedenlerin zemininde gelişen bir sağlık sorunudur. Altta yatan nedenin ne olduğuna göre senkop farklı alt gruplara ayrılabilir:

Vazovagal Senkop (Kardiyo Nörojenik Senkop)

Bayılmanın en sık görülen türü vazovagal senkoptur. Kan basıncındaki ani düşüşün, beyne kan giden kan akımının azalmasına yol açması sonucu oluşur.

İnsan anatomisi gereği ayakta dururken kan yerçekiminden dolayı vücudun alt tarafında toplanır. Kalp ve otonom sinir sistemi, bu durumu telafi etmeye ve kan basıncını stabil tutmaya çalışır. Telafi mekanizmasında bir sorun olduğunda ise kan basıncı düşer, beyne giden kan azalır ve senkop meydana gelir.

Vazovagal senkop gerek fiziksel durumların gerek de emosyonel (duygusal) bazı faktörlerin tetiklemesiyle oluşabilir. Bu tetikleyici faktörler şu şekilde sıralanabilir:

• Dehidratasyon (sıvı kaybı)
• Yoğun duygusal stres
• Anksiyete
• Korku
• Ağrı
• Alkol veya madde kullanımı
• Hiperventilasyon (hızlı soluk alıp verme)
• Şiddetli öksürük, dar boğazlı kazak giymek (karotid sinüs hipersensitivitesi)
• İdrar yapma (miktürisyon senkopu)

Toplum içerisinde yaygın olarak görülen şu durumlar da vazovagal refleksi devreye sokarak senkopa yol açar:

• Kan görmek
• İğne yaptırmak, kan aldırmak
• Hızla ayağa kalkmak
• Uzun süre ayakta beklemek
• Beklenmedik bir durumla karşı karşıya kalmak, örneğin kaza geçirmek

Postural Senkop (Pozisyonel Hipotansiyon)

Pozisyon değişimine bağlı olarak kan basıncında değişim meydana gelmesi sonucu postural senkop oluşabilir. Örneğin yatar pozisyondan aniden ayağa kalkmak pozisyonel senkopa yol açabilir. Dehidratasyon, bazı ilaçlar da postural senkopu tetikleyebilir. Postural senkop genellikle pozisyon değişimiyle birlikte kan basıncının sistolik değerinin (büyük tansiyonun) en az 20 mmHg düşmesi ve diastolik değerinin (küçük tansiyonun) en az 10 mmHg düşmesi sonucu meydana gelir.

Kardiyak Senkop

Beyne giden kan miktarının kalp veya damar ile ilgili bir problem zemininde gelişmesi durumundaki bayılmaya kardiyak senkop adı verilir. Kardiyak senkopa neden olabilecek kalp damar hastalıkları şu şekilde sıralanabilir:

• Anormal kalp ritmi (aritmi)
• Kalpte yapısal bir soruna bağlı olarak kan akımının bozulması
• Kalbi besleyen damarlarda tıkanıklık olması (kalp krizinde olduğu gibi)
• Kalp kapak hastalığı, örneğin aort kapak darlığı
• Kan pıhtısı
• Kalp yetmezliği

Kalp ile ilgili bilinen bir rahatsızlığı olan ve bayılma sorunu yaşayan kişilerin mutlaka bir kardiyoloji uzmanına görünmesi gerekir. Bilinen bir hastalığı olmayan ancak kalp ile ilgili rahatsızlık belirtileri gösteren kişiler de kalp damar hastalığı açısından detaylı olarak incelenmelidir.

Nörolojik Senkop

Nöbet, inme, geçici iskemik atak gibi nörolojik bir rahatsızlığa bağlı görülen bayılmaya nörolojik senkop adı verilir. Migren, hidrosefali gibi durumlarla da nadiren de olsa senkop nedeni olarak karşılaşılabilir.

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu (POTS)

Yatar veya oturur pozisyondan ayağa kalkma sonucu nabzın normalin üzerinde olması durumuna postural ortostatik taşikardi sendromu denir. Bu sendromda nabız, normal seyrinden 30 birim ve hatta daha hızlı hale gelebilir. POTS, genellikle ayağa kalktıktan sonraki ilk 10 dakika içerisinde görülür. Bu sendromun kadınlarda görülme oranı erkeklere göre daha fazladır.

Bayılma Neden Olur?

Senkop; kardiyovasküler, nörolojik, mental pek çok duruma bağlı olarak gelişebilir. Senkopun hangi sebeple olduğunu anlamak için hastanın bayılmaya ek olarak başka hangi şikayetlerinin olduğu sorgulanır, hasta ayrıntılı şekilde muayene edilir. Tüm bu araştırmalara rağmen senkop vakalarının yaklaşık 3’te 1’inin sebebi tam olarak aydınlatılamaz.

Bayılma Vücutta Neleri Etkiler?

Bayılma ile birlikte görülebilecek diğer belirtiler, senkopun türüne göre farklılık gösterir. Örneğin aritmi nedeniyle olan bayılmada hastada çarpıntı, terleme gibi ek semptomlar görülebilir. İnme sebebiyle olan bayılmada ise kişinin mental durumunda değişme, konuşmada bozukluk, motor kuvvette azalma gibi belirtiler ortaya çıkabilir.

Senkopla birlikte sık görülen belirtiler ise şöyle sıralanabilir:

• Bilinç kaybı
• Baş dönmesi
• Sebepsiz yere düşme
• Halsiz, yorgun hissetme
• Yemek veya egzersiz sonrası fenalaşma
• Ayağa kalkarken veya ayaktayken dengesiz hissetme
• Görüş alanında daralma veya siyah noktalar görme gibi görüş bozuklukları
• Baş ağrısı

Bayılma Şikayeti ile Ne Zaman Doktora Gidilmeli?

Senkopun bir belirtisi olabileceği bilinen aritmi, epilepsi, ortostatik hipotansiyon gibi bir hastalığı bulunan kişiler; bayılma sorununu ara ara yaşıyor olabilir. Bu durum doktorun bilgisi dahilinde ise ve kişi bayılmaya karşı gerekli önlemleri alıyorsa senkop çok acil bir durum olmayabilir. Ancak ani ve sebepsiz bayılma gelişmesi, eskiden bilinen bayılma ataklarının giderek sıklaşması veya bayılmayı açıklayacak herhangi bir rahatsızlığın bulunmaması durumunda ise en kısa zamanda doktora başvurulmalıdır.

Bayılma Nedeninin Teşhisi Nasıl Yapılır?

Bayılma şikayeti olan ve doktora başvuran kişilerin ayrıntılı tıbbi hikayeleri alınır ve muayene edilir. Olası postural kan basıncı değişimini araştırmak için hasta yatırılarak, oturtularak ve ayağa kaldırılarak tansiyonu ölçülür. Bu test, senkopun pozisyonel kaynaklı olup olmadığı hakkında bilgi verir.

Senkopun olası nedenlerini araştırmak için 24 saatlik tansiyon takibi, EKG veya EKO gibi kalp fonksiyonlarını gösteren yöntemler, kan şekeri veya elektrolit seviyelerini görmek için kan tahlili gibi tanı yöntemlerinden faydalanılabilir. Beyin tomografisi gibi görüntüleme yöntemleri de inme, nöbet gibi nörolojik sebeplerin tespit edilmesinde kullanılabilir.

Bayılma için Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Bayılmanın tedavisi, senkopa zemin hazırlayan rahatsızlığa yönelik yapılır. Altta yatan neden düzeltilmeden senkopun tam anlamıyla düzeltilmesi mümkün olmaz. Bayılma tedavisinde kullanılan yöntemlerden bazıları şu şekildedir:

• Halihazırda kullanılmakta olan ilaçların değiştirilmesi
• Kan dolaşımını iyileştirmeye yardımcı olacak giysilerin çorapların giyilmesi
• Ayağa kalkarken dikkatli olunması
• Bayılmayı tetikleyen durumlardan kaçınılması
• Yapısal kalp hastalıklarının cerrahi veya diğer yöntemlerle tedavi edilmesi
• Kalbe ritim düzenleyici pil takılması
• Sık ve küçük porsiyonlar tüketilmesi, yenilen tuz miktarının artırılması, bol sıvı tüketilmesi ve kafein içeren içeceklerin tüketiminin sınırlandırılması

Bayılma tedavisinin hastanın sahip olduğu hastalıklara, yaşına, cinsiyetine göre özel düzenlenmesi gerekir. Senkop aynı sebeple olsa bile bir hastaya yarar sağlayan tedavi diğer hasta için uygun olmayabilir. Bayılma sorunu yaşayan kişilerin tanı ve tedavi için donanımlı bir sağlık kuruluşuna başvurması faydalı olacaktır. Bayılmanın, hayati tehdit oluşturabilecek ölçüde ciddi bir rahatsızlığın belirtisi olabileceği unutulmamalı ve bu nedenle senkop sorunu yaşayan kişilerin doktora başvurmayı aksatmaması gerekir. Sağlıklı günler dileriz.