Sedef Hastalığı (Psoriasis) Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Sedef hastalığı olarak bilinen psoriasis, ciltte kırmızı, pullu ve kaşıntılı lezyonlarla kendini gösteren kronik bir otoimmün hastalıktır. Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen bu rahatsızlık, cildin yenilenme döngüsünü hızlandırarak deri hücrelerinin normalden çok daha hızlı bir şekilde birikmesine neden olur. Çoğunlukla dirsekler, dizler, saçlı deri ve sırt gibi bölgelerde yoğunlaşan sedef hastalığı, farklı şiddet ve türlerde görülebilir. Sedef hastalığı bulaşıcı olmamakla birlikte, genetik faktörlerin ve bağışıklık sistemi düzensizliklerinin etkili olduğu bir hastalıktır.

Sedef Hastalığı (Psoriasis) Nedir?

Bağışıklık sistemi kaynaklı, kronik ve iltihaplı bir deri hastalığıdır. Bu hastalıkta cilt hücrelerinin doğal döngüsü hızlanır. Bu da deri yüzeyinde kırmızı, pul pul ve kabuklanmış lezyonların oluşmasına neden olur. Normalde cilt hücreleri yaklaşık 30 günde bir yenilenirken, sedef hastalarında bu süreç 3-4 güne kadar kısalabilir. Bu hızlı hücre birikimi, deri yüzeyinde beyazımsı kabuklu plaklar olarak adlandırılan yapılar meydana getirir. Psoriasis, dünya genelinde yaygın olarak görülen bir hastalık olup, hastaların yaşam kalitesini fiziksel ve psikolojik açıdan etkileyebilir.

Psoriasis, genellikle genetik yatkınlıkla ilişkilendirilir. Yani ailesinde sedef hastalığı olan bireylerde görülme olasılığı daha yüksektir. Ayrıca, otoimmün bir hastalık olarak, vücudun bağışıklık sisteminin yanlışlıkla cilt hücrelerine saldırması sonucu ortaya çıkar. Çoğunlukla diz, dirsek, sırt, saçlı deri gibi bölgelerde yoğunlaşan lezyonlar, bazı vakalarda tüm vücuda yayılabilir. Sedef hastalığı, zaman zaman belirtilerin şiddetlendiği alevlenme dönemleri ve hafiflediği remisyon dönemleriyle ilerleyen bir hastalıktır. Bu rahatsızlık bulaşıcı değildir ve kişiden kişiye geçmez. Sedef hastalığının tedavisinde, bağışıklık sistemini dengeleyen ve cildin yenilenme hızını yavaşlatan yöntemler uygulanır. Tedavi, hastalığın türüne, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre şekillendirilir.

Sedef Hastalığı Neden Olur?

Sedef hastalığının kesin nedeni tam olarak bilinmez. Ancak hastalığın ortaya çıkışında genetik ve çevresel faktörlerin önemli rol oynadığı düşünülür. Otoimmün bir hastalık olarak tanımlanan psoriasis, vücudun bağışıklık sisteminin yanlış bir sinyal alarak cilt hücrelerine saldırması sonucu meydana gelir. Bu saldırı, cilt hücrelerinin normalden çok daha hızlı bir şekilde çoğalmasına ve birikmesine yol açar. Psoriasisin gelişiminde etkili olan başlıca nedenler şunlar olarak sayılabilir:

• Genetik Yatkınlık: Sedef hastalığı olan bireylerin ailelerinde bu hastalığa sahip olan kişilerin bulunması yaygındır. Psoriasis, genetik bir yatkınlık gösterdiğinden, ailesinde sedef hastalığı öyküsü bulunan bireylerde daha sık görülür.
• Bağışıklık Sistemi Sorunları: Bağışıklık sisteminin kendi cilt hücrelerine saldırmasıyla ortaya çıkar. Bu yanlış sinyal sonucu cilt hücreleri hızla çoğalır ve birikir. Otoimmün hastalıklar olarak bilinen diğer hastalıklarla benzerlik gösterir. Bağışıklık sistemi üzerinde yapılan araştırmalar, bu mekanizmanın psoriasis için kilit bir rol oynadığını ortaya koymuştur.
• Tetikleyici Faktörler: Psoriasis semptomlarını artıran veya hastalığın ilk kez ortaya çıkmasına yol açan bazı tetikleyici faktörler bulunur. Bunlar arasında stres, cilt yaralanmaları, enfeksiyonlar ve bazı ilaçların kullanımı yer alır. Özellikle strese maruz kalmak, psoriasisin alevlenmesine neden olabilir. Enfeksiyonlar, bağışıklık sistemini tetikleyerek hastalığın şiddetini artırabilir.
• Hormonal Değişiklikler: Ergenlik, gebelik veya menopoz gibi hormonal değişiklik dönemlerinde daha belirgin hale gelebilir. Bu dönemlerde hormon seviyelerindeki dalgalanmalar, bağışıklık sistemi üzerinde etki yaparak hastalığın alevlenmesine yol açabilir.
• Çevresel Faktörler: Hava koşulları, sıcaklık, nem gibi çevresel etkenler de sedef hastalığını etkileyebilir. Özellikle soğuk ve kuru iklimlerde cilt kuruluğu artarak psoriasisin belirtilerini şiddetlendirebilir.

Sedef Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Sedef hastalığı belirtileri, hastalığın türüne ve şiddetine bağlı olarak farklılık gösterebilir. Psoriasis hastalığında en yaygın görülen belirtiler şunlardır:

• Kırmızı Plaklar: Cilt üzerinde kırmızı, iltihaplı ve kaşıntılı plaklar oluşur. Bu plaklar, özellikle diz, dirsek, saçlı deri, sırt ve ayaklarda yoğunlaşır. Plaklar genellikle üzerlerinde beyazımsı veya gümüş renkli pullarla kaplıdır.
• Ciltte Kuruluk ve Çatlama: Sedef hastalarında cilt kuruluğu sık görülür. Bu kuruluk zamanla çatlamalara, kanamalara ve rahatsızlık hissine yol açabilir. Kuruluk, genellikle hastalığın alevlenme dönemlerinde daha belirgin hale gelir.
• Kaşıntı ve Yanma Hissi: Psoriasis plakları kaşıntılıdır ve hastalarda yanma hissine neden olabilir. Kaşıntı, plakların iltihaplanması ile daha da şiddetlenebilir ve ciltte tahrişe yol açabilir.
• Tırnak Değişiklikleri: Bazı psoriatik hastalarda tırnaklarda renk değişikliği, kalınlaşma, çukurlaşma ve tırnak yatağından ayrılma gibi değişiklikler görülür. Tırnak psoriasisi olarak adlandırılan bu durum, ellerde ve ayaklarda ciddi rahatsızlık verebilir.
• Eklem Ağrıları: Sedef hastalığı, psoriatik artrit adı verilen bir formda eklem ağrılarına ve şişmelere neden olabilir. Bu durum, eklem sertliği ve hareket kısıtlılığı gibi semptomlarla kendini gösterir ve eklem hasarına yol açabilir.

Sedef Hastalığı Bulaşıcı mıdır?

Sedef hastalığı bulaşıcı değildir. Psoriasis, cilt hücrelerinin anormal bir şekilde hızla çoğalmasına neden olan bir otoimmün bozukluktur. Kişiden kişiye temas, solunum veya diğer yollarla geçmez. Psoriasis hastalığı tamamen genetik ve bağışıklık sistemine bağlı bir durum olduğu için hastaların yalnızca bağışıklık yanıtlarını hedef alan tedavi yöntemleriyle kontrol altına alınabilir. Dolayısıyla, sedef hastalığı olanların sosyal ortamlarda bulunmaları, fiziksel temas veya ortak eşyaların kullanımı yoluyla diğer insanlara hastalığı geçirme riski yoktur.

Sedef Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?

Vücudun farklı bölgelerinde çeşitli belirtilerle ortaya çıkan alt türlere ayrılır. Psoriasisin türleri, lezyonların şekline, büyüklüğüne, yayılımına ve şiddetine göre farklılık gösterebilir. En yaygın sedef hastalığı çeşitleri şöyle sıralanabilir:

• Plak Psoriasis (Psoriasis Vulgaris): En sık görülen sedef türüdür. Ciltte kırmızı, iltihaplı, kaşıntılı ve üzerinde gümüş renginde pullanmalar olan plaklar şeklinde kendini gösterir. Bu plaklar en çok dizler, dirsekler, saçlı deri ve sırtta görülür.
• Gutatt Psoriasis: Genellikle çocuklar ve genç yetişkinlerde görülen bu tür, su damlası şeklinde küçük, kırmızı lezyonlarla kendini gösterir. Çoğunlukla boğaz enfeksiyonları veya diğer enfeksiyonlar sonrasında ortaya çıkar. Gövde, kol ve bacaklarda yaygın olarak görülebilir.
• Inverse Psoriasis: Ters sedef hastalığı olarak da bilinen inverse psoriasis, koltuk altı, kasık, genital bölge, göğüs altı oluşur. Cilt; kırmızı, pürüzsüz ve parlak görünür, pullanma yoktur. Sürtünme ve terleme nedeniyle tahriş olan bu bölgelerde ağrı veya kaşıntı hissi yaşanabilir.
• Püstüler Psoriasis: Nadir görülen bu tür, cilt üzerinde iltihaplı püstüller oluşmasına yol açar. En çok avuç içi ve ayak tabanında görülen bu tür, yaygın kaşıntı ve yanma hissine neden olur.
• Eritrodermik Psoriasis: En nadir ve ciddi sedef türüdür. Cilt yüzeyinin büyük bir bölümünü kaplayacak şekilde kırmızı ve iltihaplı plaklarla kendini gösterir. Yoğun kaşıntı, yanma hissi ve deri dökülmesiyle karakterizedir. Bu tür, cilt bariyerinin zarar görmesi nedeniyle enfeksiyon riski taşır ve acil tıbbi müdahale gerektirebilir.
• Psoriatik Artrit: Bu tür, hem sedef hastalığı belirtileri hem de eklem iltihabı ile kendini gösterir. Eklem ağrısı, şişlik, sertlik ve hareket kısıtlılığına yol açar. Eklem hasarını önlemek için erken tanı ve tedavi önemlidir.

Sedef Hastalığı Nasıl Konulur?

Dermatologlar tarafından yapılan fiziksel muayene ve bazı tetkiklerle bu hastalığın tanısı kolaylıkla konulabilir. Sedef hastalığı teşhisi için dermatolog, ciltteki lezyonların görünümünü, yayılımını ve karakteristik özelliklerini değerlendirir. Kırmızı, pullu, gümüş renkli plaklar gibi tipik belirtiler genellikle sedef hastalığını işaret eder. Dermatolog, lezyonların yer aldığı bölgeyi inceleyerek hastalığın türü hakkında bilgi sahibi olur.Bazı vakalarda, cilt biyopsisi yapılabilir. Bu işlemde, ciltteki lezyondan küçük bir doku örneği alınarak laboratuvarda incelenir. Biyopsi, sedef hastalığının kesin tanısını koymak için gerekli olabilir ve diğer deri hastalıklarından ayırt edilmesine yardımcı olur.

Özellikle psoriatik artrit tanısı konulurken, eklem tutulumunu değerlendirmek amacıyla kan testleri ve X-ray gibi görüntüleme yöntemleri kullanılabilir. Kan testleri, iltihap düzeylerini değerlendirmek ve diğer otoimmün hastalıkları dışlamak için yapılır.

Sedef hastalığı tanısının doğru bir şekilde konulması, doğru tedavi planının oluşturulması için oldukça önemlidir. Tanı sonrası dermatolog, hastalığın türüne ve şiddetine göre uygun bir tedavi yaklaşımı önerir.

Sedef Hastalığının Tedavisi Nasıl Yapılır?

Amaç, hastalığın şiddetini azaltmak, semptomları hafifletmek ve alevlenme dönemlerini kontrol altına almaktır. Psoriasis tedavisi kişiye özel planlanır. Çünkü hastalığın türü, şiddeti, lezyonların yaygınlığı ve hastanın genel sağlık durumu tedaviye yön veren faktörlerdir. Sedef hastalığı tedavi sürecinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• Topikal Tedaviler: Hafif ve orta dereceli sedef hastalığında en çok kullanılan tedavi yöntemlerinden biri topikal ilaçlardır. Topikal tedaviler doğrudan cilde uygulanır ve enflamasyonu, pullanmayı ve kaşıntıyı hafifletir.
• Işık (Fototerapi) Tedavisi: Fototerapi, orta ve şiddetli sedef hastalığında kullanılan etkili bir tedavi yöntemidir. UVB ve UVA ışınlarının kontrollü bir şekilde uygulanması ile ciltteki iltihaplanma azaltılır ve lezyonlar hafifletilir.
• Sistemik Tedaviler: Şiddetli ve yaygın sedef hastalığında kullanılan sistemik tedaviler, ağızdan alınan veya enjeksiyon yoluyla uygulanan ilaçları içerir.
• Biyolojik Tedaviler: Biyolojik tedaviler, bağışıklık sisteminin belirli bölümlerini hedef alarak iltihaplanmayı azaltır ve sedef hastalığının belirtilerini hafifletir.

Sedef hastalığının tedavisi, hastalığın tipine, yaygınlığına ve hastanın genel sağlık durumuna göre kişiye özel olarak planlanır. Uzun süreli ve dikkatli bir takip gerektiren bu süreçte, hastalar doktor tavsiyelerine uyarak düzenli olarak kontrollerine gitmelidir.

Sedef Hastalığı Olanlar Nasıl Beslenmeli?

Beslenme, hastalığın yönetiminde önemli bir destekleyici faktör olarak kabul edilir. Doğru beslenme ile hastalığın semptomları hafifletilebilir, inflamasyon kontrol altına alınabilir ve bağışıklık sistemi güçlendirilebilir. Psoriasis hastaları için önerilen başlıca beslenme önerileri şunlardır:

• Anti-inflamatuar Gıdalar Tüketmek: İnflamasyonu azaltmak, sedef hastalığının belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir. Zerdeçal, zencefil, yeşil yapraklı sebzeler, çilek, böğürtlen gibi anti-inflamatuar özelliğe sahip gıdalar, diyetin bir parçası olarak tüketilmelidir.
• Omega-3 Yağ Asitleri Alımını Artırmak: Omega-3 yağ asitleri, iltihaplanmayı azaltan önemli bir besin maddesidir. Somon, sardalya gibi yağlı balıklar, ceviz, chia tohumu gibi omega-3 kaynakları haftalık beslenme programına eklenmelidir.
• Düşük Kalorili ve Dengeli Beslenmek: Aşırı kilo, sedef hastalığının alevlenme riskini artırabilir. Bu nedenle, ideal kiloyu korumak ve obeziteden kaçınmak önemlidir. Düşük kalorili, dengeli bir beslenme programı bağışıklık sisteminin sağlıklı çalışmasına katkı sağlar.
• Şeker ve Rafine Karbonhidratları Sınırlamak: Yüksek şeker tüketimi, iltihaplanmayı artırabilir. Rafine şeker ve işlenmiş karbonhidratları sınırlayarak kan şekeri dengede tutulabilir ve sedef hastalığının şiddetlenmesi önlenebilir.
• D Vitamini Alımına Dikkat Etmek: D vitamini, cilt sağlığı ve bağışıklık sistemi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Balık, yumurta, mantar gibi D vitamini yönünden zengin besinler tüketmek ve güneş ışığından faydalanmak sedef hastalarının cilt sağlığını destekleyebilir.

Sedef hastalığı olan bireylerin diyetleri, hastalığın belirtilerini azaltmaya yönelik olarak düzenlenmeli ve doktor veya diyetisyen tavsiyesiyle planlanmalıdır.