Yanığa Ne İyi Gelir? Yanık Dereceleri Nelerdir?

Isı, kimyasallar, elektrik, radyasyon ve güneş sebebi ile oluşan doku hasarına yanık denir. Yanıklar genellikle kaza sonucu oluşur ve dereceleri bulunur. Yanık derinliğine ve etkilenen bölge miktarına göre dereceleri değişiklik gösterir. Yanıklar genellikle acı vericidir ve tedavi edilmesi gerekir. Tedavi edilmediği takdirde enfeksiyona sebep olarak farklı rahatsızlıklara yol açabilir. Doğru ve düzenli tedavi sonucu genellikle bir ve ikinci derece yanıklarda 2-3 hafta içerisinde iyileşme görülür. Bu iyileşme kişinin yaşına ve kullandığı ilaçlara bağlı olarak değişebilir. Yanık derecesi arttıkça iyileşme süresi uzayabilir. Üçüncü derece yanıklarda kişinin eklem hareketliliğini korumak ve fonksiyonlarını geliştirmek için fiziksel tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Bu durumda olan kişilerde depresyon belirtileri de görülebilir (1).

Yanık Dereceleri Nelerdir?

Yanıklar, fiziksel ve duygusal olarak kişide yaralanmaya sebep olabilen kaza türleri arasında yer alır. Yanık oluşturabilecek etmenlerin deri yüzeyine ne kadar şiddetli nüfuz ettiğine bağlı olarak derecelere ayrılır. Bu dereceler aşağıdaki gibidir:

1. Derece (Yüzeysel) Yanıklar: 1. derece yanıklar sadece derini dış katmanını (epidermis) etkiler. Yanık oluşan bölge genellikle kırmızı, ağrılı ve kabarcıksızdır. Uzun vadeli doku hasarı nadir görülür. Hafif güneş yanığı bu yanık derecesine en iyi örnek olarak gösterilir.
2. Derece (Kısmi Kalınlıkta) Yanıklar: 2. derece yanıklar derinin epidermis (derinin dış katmanı) ve dermisin (derinin ikinci katmanı) bir kısmını kaplayan yanık derecesidir. Bu yanık derecesinde ağrı, kızarıklık, şişlik ve kabarcık görülebilir.
3. Derece (Tam Kalınlıkta) Yanıklar: 3. derece yanıklarda epidermis (derinin dış katmanı) ve dermis (derinin ikinci katmanı) ciddi şekilde tahrip olur. Bu yanık derecesinde kemikler, kaslar ve tendonlar da zarar görebilir. Bu yanıklar beyaz veya kömürleşmiş şekilde görülebilir. Sinir uçları zarar gördüğü için genellikle ağrı hissedilmez ve bölgede his kaybı oluşur (2). Üçüncü derece yanıklarda kalp ritim bozukluğu, dehidrasyon (sıvı kaybı), ödem, organ yetmezliği, zatürre, hipotansiyon (düşük kan basıncı), şok ve amputasyona (uzuvların kesilmesi) görülebilir (1).

Yanık Çeşitleri Nelerdir?

Yanıklar hemen her yaş grubu etkileyen, ciddi yaralanmalara sebep olan kazalar arasındadır. Yanığa sebep olan etkenler yanık çeşidini belirler. Termal, radyasyon, kimyasal ve elektrik temasından kaynaklanan birçok yanık türü vardır. Bu yanık türleri şu şekildedir:

Termal Yanıklar: Termal yanıklar, sıcak metaller, kaynar sıvılar, buhar ve alev gibi ısı kaynaklarına bağlı oluşan yanık çeşidine denir. Bu ısı kaynakları derinin ve dokunun sıcaklığını yükselterek, hücrelerin ölümüne veya yanmasına sebep olur.
Radyasyon Yanıkları: Radyasyon yanıkları, güneşin ultraviyole ışınlarına veya X ışını gibi radyasyon kaynaklı ışınlara uzun süreli maruz kalınması sebebi ile oluşur.
Kimyasal Yanıklar: Kimyasal yanıklar, endüstri ve günlük hayatta kullanılan kimyasallar sebebi ile oluşan yanıklara denir. Genellikle güçlü asit ve alkali maddeler sonucu ortaya çıkar. Nadiren fenol ve fosfor içerikleri, petrol ürünleri sebebi ile de görülebilir.
Elektrik Yanıkları: Elektrik akımlarından kaynaklanan yanıklara denir. Bu yanık çeşidi tedaviye gerek duyulmayan basit yanıklar veya ciddi tedavi gerektirebilecek yanıklara sebep olabilir (3).

Yanığa Ne İyi Gelir?

Yanıklarda en iyi gelen, ağrısını hafifleten uygulamaların başında soğuk kompres uygulama veya yanan bölgeyi soğuk su altına tutmak gelir. Soğuk kompres uygulama 20-30 dakika boyunca yapılabilir. Bu sayede ağrı hafiflemiş ve yanan bölgede enfeksiyon riski oldukça azalmış olur. Yanıklara iyi gelen diğer yöntemler şu şekilde sıralanır:

Yanığı soğuduktan sonra tek kat olacak şekilde temiz bir streç veya poşet ile kapatmak,
Ağrıları dindirmek için uygun ağrı kesici kullanmak,
Yanan bölgenin kurumasını engelleyip nemli tutmak için aleo vera jeli kullanmak,
Yanan bölgeye antibiyotikli krem kullanmak,
Yanan bölgede oluşan kabarcıklara dokunmamak,
Yanan bölgeyi güneş temasından korumak gibi işlemler yanık sonrası ağrıyı hafifletip iyileşme süresini kısaltabilir.

Yanık bölgesinde herhangi giysi veya herhangi bir bez parçası bulunuyor ise kaldırılmamalı, sağlık uzmanının müdahale edilmesi beklenmelidir. Müdahale edildiği takdirde daha ciddi yaralanmalar ortaya çıkabilir. Yanan kişinin sıcak tutulması da önemli aşamalardan birisidir. Yanık bölgesine değmeyecek şekilde kişinin battaniye ile vücut sıcaklığı korunabilir.

Küçük yanıklarda evde tedavi yapılması veya yanığa müdahale edilmesi mümkündür. Daha ciddi yanıklarda, yanık bölgesine müdahale edilmeden mutlaka en yakın bir sağlık uzmanına başvurulması gerekir. Bu yanıklar şu şekildedir:

Kimyasal yanıklar,
Büyük ve derin yanıklar,
Kömürleşmiş yanıklar,
Yüz, boyun, kol, bacak gibi herhangi bir eklemde veya cinsel organda oluşan yanıklarda ambulans yolu ile veya en yakın bir sağlık kuruluşuna bizzat giderek tedavi olunması gerekir (4).

Yanık İzi Nasıl Geçer?

Yanık sonrası yapılan bakım ve tedavi sonrası oluşan izler en aza indirilebilir. Bölge iyileştikten sonra oluşan izler tamamen geçmez. Zamanla izlerin rengi solar ve iz görünümü azalır. Bölgede yanık oluştuğu andan itibaren güneş temasından korumak oldukça önemlidir. Bu sayede iz güneş yanığı olmaz ve daha az dikkat çekici hale gelir. Ciddi yanıklarda oluşan ağır yanık izleri şu şekilde azaltılabilir:

Lazer Tedavisi

Yanık izi görünümünü azaltmak için sıklıkla tercih edilen yöntemlerden biridir. Yara izini tamamen ortadan kaldırmasa dahi bölgedeki kızarıklığı, şişliği ve gerginliği ve pigment farklarını iyileştirebilir. Rahatsızlık veren görüntüyü ortadan kaldırabilir. Yanığa iyi gelecek üç tip lazer bulunur. Bunlar şu şekilde sıralanır:

Fraksiyonel Lazer: Kızarıklığı iyileştirmek ve inişli çıkışlı düzensiz cilt yüzeyini eşitlemek için kullanılır.
Darbeli Boya Lazeri: Kızarıklığı ve iltihabı iyileştirmek için kullanır.
Q Switched Lazer: Yanık izlerinde ortaya çıkan doğal olmayan cilt rengi görünümüne sebep olabilecek pigmentleri ortadan kaldırır.

Skar Masajı

Yara bölgesine yapılan masaja skar masajı denir. Bölgede oluşan yara izinin sertleşmesini ve kabarmasını önler. Bu masajda yapılan basınç yara dokusunun oluşmasını ve alttaki dokuya yapışmasını önler.

Z Plasti

Z plasti, cerrahlar tarafından yara dokusunun görünümü ve gerginliğinin azalması ve yara izi boyunun kısalması için uygulanan cerrahi işlemdir. Bu cerrahi operasyonun hedefleri ise yara izinin yönünü değiştirmek, yara izindeki gerginliği azaltmak ve yara izinin daha az fark edilmesini sağlamak yönündedir. Bu işlemde yara izi boyunca kesi yapılır. Ardından kesiyi çaprazlayan birkaç kesi yapılır. Böylece çapraz uzanan kesiler yanık izinin boyunu ve uzama miktarını azaltır (5).

Yanıkta Yapılmaması Gerekenler Nelerdir?

Yanığa yanlış müdahalede bulunmak iyileşme süresini uzatıp,oluşan iz miktarını arttırabilir. Yanıkta yapılmaması gerekenler şu şekilde sıralanır:

Yanığın güneşe maruz bırakılmaması gerekir. Güneşe maruz kalan yanıklarda iyileşme süresi uzar ve oluşan iz daha belirgin olur.
Yanığın üzerine buz kullanılmaması gerekir. İyileşmeyi geciktirir
Yanığın üzerine tereyağı, zeytinyağı, gres yağı gibi yağlar sürülmemelidir.
Hastanın vücut sıcaklığı önemlidir. Vücut sıcaklığının düşmemesi için tüm vücudunun ıslanmasından kaçınmak gerekir.

Eğer sizlerde veya yakınınızda yanık olursa yanık dereceleri yukarıda verilenler gibi tespit edilebilir. Birinci ve ikinci derece yani, hafif-orta şiddetli yanıklarda sağlık kuruluşuna ulaşım aşamasında belirtilen ilk müdahaleler yapılabilir. Kişide üçüncü derece yanık bulunuyor ise hiçbir müdahale etmeden en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılması önerilir.

Son güncellenme tarihi: 17 Ocak 2024

Yayınlanma tarihi: 17 Ocak 2024