Endoskopi: Nedir, Kimlere Uygulanır, Nasıl Yapılır, Ne Kadar Sürer, Nelere Dikkat Edilmeli?

Sindirim sistemi ile ilişkili hastalıklar kişinin yaşam kalitesini, beslenme düzenini, bağışıklık sistemini ve vücut direncini büyük oranda etkileyen son derece önemli sağlık sorunlarından biridir. Özellikle tanı aşamasında yaşanan gecikmeler hastalığın ilerlemesine, vücut direncinin zayıflamasına ve tedavinin zorlaşmasına yol açabilir. Bu nedenle sindirim sistemi ile ilişkili hastalıkların detaylı muayenesi için endoskopik yöntemler geliştirilmiş, aynı zamanda EMR gibi ileri endoskopik uygulamalar sayesinde tanı ile eş zamanlı tedavi mümkün hale gelmiştir.

Sindirim sistemi ile ilişkili hastalıklar kişinin yaşam kalitesini, beslenme düzenini, bağışıklık sistemini ve vücut direncini büyük oranda etkileyen son derece önemli sağlık sorunlarından biridir. Özellikle tanı aşamasında yaşanan gecikmeler hastalığın ilerlemesine, vücut direncinin zayıflamasına ve tedavinin zorlaşmasına yol açabilir. Bu nedenle sindirim sistemi ile ilişkili hastalıkların detaylı muayenesi için endoskopik yöntemler geliştirilmiş, aynı zamanda EMR gibi ileri endoskopik uygulamalar sayesinde tanı ile eş zamanlı tedavi mümkün hale gelmiştir.

Endoskopi Nedir?

Kelime anlamı olarak endoskopi, tarihi Hipokrat’a kadar dayanan ve pek çok hastalığın tanı aşamasında kullanılan bir çeşit muayene yöntemidir. Günümüzde ise ucuna kamera yerleştirilmiş esnek kablo benzeri bir alet aracılığıyla yemek borusu, mide, bağırsak, mesane, rahim, vajina gibi boşluklu organları görüntüleme işlemi olarak tanımlanabilir. Tüm bu girişimler, işlemin uygulandığı bölgeye göre çeşitli şekillerde isimlendirilir ancak genel kullanımda endoskopi kelimesi yalnızca alt ve üst sindirim sistemi organlarının görüntülenmesi için tercih edilir.

Özellikle sindirim sistemi endoskopisi bu sistem ile ilişkili hastalıkların teşhisinden çok tedavisi için kullanılır hale gelmiştir. Bu nedenle endoskopi yalnızca bir görüntüleme işlemi değil, reflüden sindirim sistemi kanserlerine dek pek çok hastalığın en etkili tedavi seçeneklerinden biridir.

Endoskopi Hangi Durumlarda Yapılır?

Üst sindirim sistemine uygulanan endoskopi işlemi kendi içerisinde özofagoskopi, gastroskopi ve duodenoskopi olarak adlandırılır. Özofagoskopi yemek borusunun, gastroskopi midenin, duodenoskopi ise onikiparmak bağırsağının detaylı görüntülenmesi işlemidir. Üst sindirim sisteminin tanı amacıyla endoskopik görüntülenmesini gerektiren durumlar başlıca şunlardır:

Dispepsi

Halk arasında hazımsızlık olarak tanımlanan bu durum mide ve onikiparmak bağırsağında yaşanan fonksiyon kaybı olarak açıklanabilir. Dispepsi kişide çeşitli sindirim problemlerine yol açtığı gibi başka şikayetlerle birlikte değerlendirildiğinde daha ciddi sağlık sorunlarının işareti olabilir.

Disfaji ve Odinofaji Gibi Yutma Problemleri

Yutma sırasında güçlük (disfaji) ve ağrılı yutma (odinofaji) problemleri son derece ciddi sağlık sorunlarına işaret ediyor olabilir. Bu nedenle bu semptomların ortaya çıkması durumunda acil endoskopi önerilir.

Gastroözofajiyal Reflü Hastalığı

Gastroözofajiyal reflü tanısı sıklıkla endoskopi gerekmeden, tipik bulgular doğrultusunda konur. Ancak mevcut tanıya eşlik eden demir eksikliği anemisi, istenmeyen kilo kaybı, ağrılı yutma problemi gibi çeşitli sağlık sorunları varsa üst sindirim sisteminin endoskopisi tercih edilebilir.

Üst Sindirim Sistemi Kanaması

Hastada sindirim sistemi kanamasına işaret eden kanlı kusma ve/veya kanlı dışkılama gibi semptomlar varsa hem tanı hem de tedavi amacıyla endoskopi uygulanabilir.

Sebebi Bilinmeyen Demir Eksikliği Anemisi

Demir eksikliği anemisi özellikle sindirim sistemi ile ilişkili pek çok hastalığın habercisi olabilir. Bu nedenle sebebi bilinmeyen demir eksikliği durumunda üst ve alt sindirim sistemi endoskopisi tercih edilir.

Şüpheli Kitle Varlığı

Üst karın muayenesinde saptanan kitle radyolojik görüntüleme yöntemleri ile doğrulandıktan sonra detaylı muayene ve tanı için endoskopi işlemi gerekebilir.

Akalazya

Akalazya kısaca yemek borusunu saran kasların kalıcı olarak gevşemesi ve mide kapağının açılıp kapanma fonksiyonunu yitirmesi olarak tanımlanabilir. Kişide ciddi rahatsızlıklara yol açan bu hastalığın tanı, tedavi ve takip aşamasında endoskopik girişimlerden faydalanılır. 

Tüm bunlara ek olarak sindirim sistemi ile ilişkili kitle ve lezyonların tanı ve tedavisi, polipoid özellikteki lezyonların çıkarılması, iyi huylu darlıkların dilate edilmesi, pankreasta ortaya çıkan kistlerin drenaj yolu ile boşaltılması, ve endoskopik mukozal rezeksiyon (EMR), endoskopik submukozal diseksiyon (ESD) gibi ileri endoskopik girişimlerin uygulanması için üst sindirim sistemi endoskopisine başvurulur. 

Kalın bağırsak ve rektumun endoskop aracılığıyla detaylı görüntülenmesi işlemi ise kolonoskopi olarak adlandırılır ve sıklıkla şu durumlarda uygulanır:

Kanser Taraması

Kolon kanseri geç fark edilen ve son derece hızlı ilerleyerek ölüme sebebiyet verebilen kanser türlerinden biridir. Bu nedenle özellikle riskli kişilerin rutin kanser taramalarında kolonoskopi tercih edilir.

Tümör, Darlık, Ülser veya Tıkanma Gibi Durumlar

Kalın bağırsakta ortaya çıkan lezyon, darlık, ülser veya tıkanıklık durumları başka hastalıklara işaret edebileceği gibi bazı durumlarda acil müdahale gerektirir. Bu durumda hem tanı hem tedavi için kolonoskopi tercih edilebilir.

İnflamatuvar Bağırsak Hastalığı

İnflamatuvar bağırsak hastalığı bağırsak yüzeyinde iyi veya kötü huylu tümöral doku gelişimine yol açabilir. Bu nedenle tanı almış kişilerin ve semptom gösteren yakınlarının takip edilmesi, kolonoskopi işleminin uygun sıklıkta tekrarlanması gerekir.

Kalın Bağırsak Polipleri

Kalın bağırsakta ortaya çıkan polip ve benzer lezyonlar kolonoskopi ile teyit edildikten sonra aynı işlemle çıkarılır. Bununla birlikte bazı hastalıkların kesin tanı aşamasında bağırsaktan kolonoskopi ile biyopsi kültürü alınması gerekebilir.

Endoskopi İşlemi Nasıl Yapılır?

Endoskopi işlemi mutlaka uygun koşullarda, deneyimli kişiler tarafından yapılmalıdır. İşlem öncesinde hastaya gerekli anestezik tedavi uygulanır ve pozisyon verilir. Üst sindirim sistemi endoskopisi için genellikle bölgesel anestezi tercih edilir. Hasta işlem masasına alınır ve her iki omuz aynı düzlemde olacak şekilde sol yan yatırılır. Daha sonra ucunda kamera bulunan kalın kablo görünümünde bir cihaz ile ağızdan girilerek boğaz ve yemek borusuna doğru ilerlenir. Bu esnada hastanın sindirim sistemi mukozasında yırtılma veya kanama gibi komplikasyonlar gelişmemesi için mümkün olduğunca nazik ve yavaş hareket edilmesi önemlidir.

Özofagus içerisinde ilerlerken kameranın yansıttığı ekran üzerinden sindirim sistemi muayenesi gerçekleştirilir. Bu bölgenin muayenesinden sonra endoskop cihazı mideye doğru ilerletilir ve mide kapağından başlayarak detaylı görüntüleme sağlanır. Tüm bu yapılarda fark edilen patolojik bir bulgu varsa o bölgeden biyopsi alınarak incelenmek üzere laboratuvara gönderilebilir.

Kalın bağırsağa uygulanan endoskopi işleminde ise büyük olasılıkla genel anestezi tercih edilir. İşlem öncesinde hastaya lavman uygulanır ve bağırsak yüzeyinin tamamen boşalması sağlanır. Daha sonra hasta uygun yine iki omuz aynı düzlemde olacak şekilde yan yatırılır ve diz kapaklarını göğüs hizasına kadar çekmesi istenir. Anestezi uygulamasından sonra anüs açıklığı sağlanır ve önce rektum, daha sonra kolon bölgeleri sıra ile görüntülenir.

Endoskopi İşlemi Ne Kadar Sürer?

Endoskopi işleminin süresi pek çok faktör doğrultusunda değişiklik gösterir. Kişinin yaşı, genel sağlık durumu, kaygı ve anksiyete düzeyi, işlemin uygulanma amacı, girişim yöntemi, hekimin deneyimi, uygulama merkezinin yeterliliği, işlem sırasında tercih edilen anestezi çeşidi gibi önemli noktalar bunlardan bazılarıdır.

Alt sindirim sistemine uygulanan işlemler hem hassasiyet gerekliliğinden hem de genel anestezi tercih edilmesinden dolayı üst sindirim sistemi endoskopilerine göre daha uzun sürebilir. İşlemin mümkün olduğunca nazik hareketlerle, yavaş ve özenli şekilde gerçekleştirilmesi işleme bağlı herhangi bir komplikasyon gelişmemesi adına son derece önemlidir. Bu nedenle özellikle alt sindirim sistemine yapılacak olan endoskopi uygulamaları anestezi sonrası ayılma süresi ile birlikte 1 saati aşabilir. Üst sindirim sistemi endoskopileri ise hastanın genel sağlık durumuna göre yaklaşık 30-40 dakika içerisinde sonlandırılır.

Bununla birlikte tedavi amacıyla uygulanan endoskopi işlemleri plan doğrultusunda biraz daha uzun sürebilir. Sindirim kanalının herhangi bir yerinde bulunan darlığın açılması, varsa tıkanıklığa yol açan yabancı cisimlerin sindirim kanalından çıkarılması, olası lezyonların saptanması ve poliplerin mukoza yüzeyinden uzaklaştırılması gibi bazı işlemler tanı amacıyla yapılan standart endoskopi işlemlerine göre daha uzun sürede tamamlanır.