Kolesterol Nedir? Kolesterol Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Vücutta doğal olarak bulunan Kolesterol, hücrelerin sağlıklı bir şekilde işlev görmesi için gerekli olan bir maddedir. Karaciğer tarafından üretilen bu madde hormonların, D vitamininin ve sindirim enzimlerinin üretiminde önemli bir rol oynar. Vücudun ihtiyaç duyduğu miktarda kolesterolü kendisi üretebilmesine rağmen beslenme yoluyla alınan kolesterol miktarı fazlalaştığında sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Özellikle kötü kolesterol (LDL) seviyesinin yükselmesi, damar duvarlarında birikintiler oluşturarak kalp ve damar sağlığını tehdit eder. Bu birikim, arterlerin daralmasına ve kan akışının kısıtlanmasına yol açarak kalp hastalığı riskini artırabilir. Sağlıklı bir yaşam için kolesterol seviyelerinin kontrol altında tutulması, düzenli kontrollerle izlenmesi büyük önem taşır.

Kolesterol Nedir?

İnsan vücudunda doğal olarak bulunan ve hücre yapısının korunması, hormon üretimi, D vitamini sentezi ve sindirim için gerekli safra asitlerinin üretiminde rol oynayan yağ benzeri bir maddedir. Vücudun temel yapı taşlarından biri olan kolesterol, hücre zarlarının esnekliğini ve bütünlüğünü sağlar. Böylece hücrelerin sağlıklı bir şekilde işlev görmesine katkıda bulunur. Kolesterol, vücudun ihtiyaç duyduğu enerjinin bir kısmını sağlayan hayati bir moleküldür. Ancak fazlası, özellikle damar sağlığı açısından tehlikeli olabilir.

Bu madde hem vücudun kendisi tarafından üretilir hem de hayvansal kaynaklı besinlerle alınır. Kolesterol, suda çözünmeyen bir madde olduğu için kan dolaşımında proteinlere bağlı olarak taşınır. Bu bağlanma sonucu oluşan kolesterol-protein komplekslerine "lipoprotein" adı verilir. Bunlar düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) olmak üzere iki ana grupta incelenir. LDL, genellikle "kötü kolesterol" olarak bilinir. Çünkü kan damarlarının iç yüzeyinde birikerek plaklar oluşturabilir ve damarları daraltarak kalp hastalığı riskini artırabilir. Buna karşılık, HDL "iyi kolesterol" olarak bilinir. Fazla kolesterolü damar duvarlarından alıp karaciğere taşıyarak vücuttan atılmasını sağlar. HDL, böylece kalp ve damar sağlığını koruyucu bir rol üstlenir.

Kolesterol seviyelerinin kontrol altında tutulması, kalp ve damar sağlığı için önemlidir. Sağlıklı bir yaşam için kolesterol seviyelerinin düzenli olarak takip edilmesi ve sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz gibi yaşam tarzı değişiklikleri ile desteklenmesi önerilir.

Kolesterol Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Kolesterol yüksekliği genellikle belirgin bir belirti vermez. Bu yüzden de "sessiz düşman" olarak adlandırılır. Ancak kolesterol seviyeleri uzun süre yüksek kaldığında veya çok fazla yükseldiğinde vücutta bazı belirtiler ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, genellikle damarların daralması veya tıkanması gibi komplikasyonlar oluştuğunda fark edilir. Kolesterol yüksekliğine bağlı belirtiler, kalp ve damar sağlığını etkileyen sorunlarla kendini gösterebilir. Dikkat edilmezse ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Kolesterol yüksekliği belirtileri şunlardır:

• Göğüs Ağrısı: Kolesterol, koroner arterlerde birikerek kalbe giden kan akışını kısıtlayabilir. Bu durum, göğüs ağrısı veya anjina olarak bilinen bir ağrıya yol açabilir.
• Bacak Ağrısı veya Kramp: Özellikle yürürken ya da fiziksel aktivite esnasında bacaklarda ağrı veya kramp oluşması, periferik arter hastalığına işaret edebilir. Bu durum, bacaklardaki damarların kolesterol birikimi nedeniyle daralması sonucu oluşur.
• Yorgunluk ve Nefes Darlığı: Damarların daralması sonucu kalp ve diğer organlara yeterince kan gitmediğinde yorgunluk, halsizlik ve nefes darlığı ortaya çıkabilir.
• Ciltte Sarı Yağ Birikintileri (Ksantelazma): Göz çevresinde veya vücudun diğer bölgelerinde sarımsı yağ birikintileri şeklinde görülebilen ksantelazma, yüksek kolesterolün ciltteki görünür belirtilerinden biridir.
• Baş Dönmesi ve Görme Problemleri: Yüksek kolesterol seviyeleri beyne giden kan akışını da etkileyebilir. Bu durum, baş dönmesi, sersemlik ve bazen görme bulanıklığı gibi sorunlara yol açabilir.

Kolesterol Çeşitleri Nelerdir?

Bu madde, taşıma işlevine göre düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL), yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) ve çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) olarak sınıflandırılır. Bu kolesterol çeşitleri, vücutta farklı işlevler üstlenir. Ayrıca her biri sağlık açısından farklı etkiler gösterir. Başlıca kolesterol çeşitleri şöyle sıralanabilir:

• Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (LDL) - Kötü Kolesterol: LDL, kolesterolü karaciğerden alıp dokulara ve damarlara taşır. Kanda fazla LDL biriktiğinde damar duvarlarında birikir ve plaklar oluşturur. Bu da damarların daralmasına ve sertleşmesine neden olur. Yüksek LDL seviyeleri, kalp krizi, inme gibi kardiyovasküler hastalık riskini artırır. Bu nedenle LDL’nin düşük tutulması önemlidir.
• Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein (HDL) - İyi Kolesterol: HDL, damarlarda biriken fazla kolesterolü toplar ve karaciğere geri taşıyarak vücuttan atılmasını sağlar. HDL, damarları temizleyici bir rol oynadığı için "iyi kolesterol" olarak adlandırılır. Yüksek HDL seviyeleri, kalp ve damar sağlığını koruyarak kalp hastalığı riskini azaltır.
• Çok Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (VLDL): VLDL, trigliserit olarak bilinen yağları dokulara taşır. VLDL de damar sağlığı açısından riskli olabilir. Çünkü kan dolaşımında fazla VLDL bulunması damar duvarlarında plak birikimine neden olabilir.

Kolesterol Değerleri Neden Yükselir?

Genetik, yaşam tarzı ve bazı sağlık durumları kolesterol seviyelerinin artmasına yol açabilir. Yüksek kolesterol, damarların daralmasına ve kalp-damar hastalıkları riskinin artmasına neden olabileceği için dikkatle kontrol edilmesi gereken bir durumdur. Kolesterol değerleri yükselmesine sebebiyet veren neden şöyle sıralanabilir:

• Doymuş ve Trans Yağlardan Zengin Beslenme: Kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri, işlenmiş gıdalar ve kızartmalar gibi doymuş yağ ve trans yağ oranı yüksek yiyecekler, vücutta LDL kolesterol seviyelerinin yükselmesine yol açar. Bu tür yağlar, damar duvarlarında plak birikimini hızlandırır ve damar sağlığını tehdit eder.
• Fiziksel Aktivite Eksikliği: Düzenli egzersiz yapmamak, HDL (iyi kolesterol) seviyelerinin düşmesine ve LDL (kötü kolesterol) seviyelerinin yükselmesine yol açabilir. Fiziksel aktivite eksikliği, aynı zamanda vücutta yağ birikimini artırarak trigliserit seviyelerinin yükselmesine neden olur.
• Fazla Kilo ve Obezite: Aşırı kilo, LDL ve trigliserit seviyelerini artırırken HDL seviyelerini düşürebilir. Obezite ayrıca insülin direnci ve metabolik sendrom gibi durumlarla ilişkilidir, bunlar da kolesterol seviyelerinin kontrolünü zorlaştırabilir.
• Genetik Faktörler: Ailede yüksek kolesterol öyküsü bulunması, kolesterol değerlerinin genetik olarak yüksek olmasına neden olabilir. Ailesel hiperkolesterolemi olarak bilinen bu durum, kişinin kolesterol seviyelerinin kontrol edilmesini zorlaştırır ve genellikle erken yaşta tedavi gerektirir.
• Diyabet: Diyabet, kan şekerinin yüksek olması nedeniyle kolesterol seviyelerini olumsuz etkileyebilir.
• Yaş ve Cinsiyet: Yaş ilerledikçe kolesterol seviyeleri doğal olarak yükselebilir. Özellikle erkeklerde 45 yaş üstü, kadınlarda ise menopoz sonrası dönemde kolesterol seviyelerinde artış gözlenebilir.

Kolesterol Değerleri Kaç Olmalı?

LDL, HDL, toplam kolesterol ve trigliserit seviyeleri ideal değerlerde olduğunda damar tıkanıklığı ve kalp hastalığı riski azalır. Kolesterol değerlerinin yüksek veya düşük olması sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sebeple de düzenli olarak ölçülmeleri ve sağlıklı bir aralıkta tutulmaları önemlidir. Aşağıdaki tablo, kolesterol seviyeleri için genel olarak kabul edilen ideal değerleri gösterir. Bu değerler yaş, cinsiyet ve bireysel sağlık durumlarına göre değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, kişisel hedeflerin belirlenmesi için bir doktora danışmanız gerekir:

Kolesterol Nasıl Düşürülür?

Beslenme alışkanlıklarında bazı ayarlamalar yapmak büyük fark yaratır. Doymuş ve trans yağ oranı yüksek gıdalardan uzak durmak, LDL yani kötü kolesterol seviyesini azaltmaya yardımcı olur. Bunun yerine, zeytinyağı, avokado, ceviz ve badem gibi sağlıklı yağlar içeren besinleri tercih etmek daha sağlıklıdır. Ayrıca, lif oranı yüksek besinler, özellikle yulaf, arpa, meyve, sebze ve tam tahıllar kolesterol emilimini azaltır ve kötü kolesterol seviyesinin düşmesine katkı sağlar. Fiziksel aktivite de kolesterolü dengelemede önemli bir rol oynar. Haftada en az 150 dakika yürüyüş, yüzme ya da bisiklet gibi orta yoğunluklu egzersiz yapmak, iyi kolesterol (HDL) seviyesini artırırken kötü kolesterolü düşürmeye yardımcı olur.