Kortizon: Nedir, Tedavi Yöntemleri ve Yan Etkileri

Kortizon, insan vücudunda doğal olarak sentezlenen hormon yapılı bir maddedir. Eksikliğine bağlı görülen hastalıklar olabilir. Kortizonun yeterli miktarda vücutta sentezlenemediği hastalar olabilir. Kortizonun tamamen sentezlenmemesi ise sağlıklı bir vücutta mümkün olmaz. Bu hastalar için son yıllarda oldukça etkili çözümler sunan kortizon replasman tedavisi uygulanır. Çünkü bağışıklık sistemi ve vücudun kendini onarması için kortizonun etkisi tartışılmaz derecede önemlidir. Üretilmemesi halinde vücuda eksojen olarak, yani dışarıdan kortizon yapılı sentetik hormon verilmelidir. Kortizonun vücutta sentezlenemeyen, dışarıdan alınan sentetik formuna kortizol denir. Halk arasında kortizon ve kortizol için yanlış kullanımlar, kortizonun negatif etkisinin daha fazla olduğuna dair yanlış ve eksik algılar olabilir. Tabii ki kortizol tedavisi negatif etkilerinin yanında hastaya çok önemli tedavi imkanı verir. Her ilacın küçük de olsa yan etkisi olabilir. Kortizon tedavisindeki etkiler de doktor kontrolleri aksatılmadığı ve tedavi sonrasındaki önerilere uyulduğu sürece kontrol edebilir etkilerdir. Kortizon böbrek üstü bezinin korteks denen dış kısmında üretilen bir hormondur. Kolesterolü hammadde olarak kullanan bir dizi biyokimyasal reaksiyon sonucu oluşan doğal yapılı hormonlardan biri de kortizondur. Böbrek üstünden 2 farklı yapıda hormon grubu üretilir. Bunlar glukokortikoidler ve mineralokortikoidlerdir. Glukokortikoid grubunda ise kortizon ve kortizol denen bu hormon yapılı ürünler vardır. Glukokortikoid olan kortizol ve kortizon vücudun protein, karbonhidrat mekanizmasını etkiler. Kortizon aslında kortizolun aktif olmayan formudur. Kortizon üretiminden sonra karaciğerde işlenerek kortizol olan aktif form elde edilir. Bu nedenle pek çok hastalığın tedavisinde aktif form olan kortizol vücuda verilir.

Kortizon Ne İşe Yarar?

Kortizonun direkt etkilediği yolakta vücuttaki protein ve yağ yapılı moleküllerin glikoza dönüşümü vardır. Kortizon tedaviden önce vücutta doğal yollarla kan şekerini yükseltir. Açlık anında, düşük kalorili besinler tüketildiğinde, kısacası beyne bir şekilde açlık sinyali giderse kortizon devreye girerek depo yağlardan, sonra da depo protein moleküllerinden glikoz üretir. Kortizon bu sayede düşük olan kan şekerini normale getirir.

Son yıllarda tedavide önemli bir buluş olarak kortizonun bir diğer kullanım mekanizması ise bağışıklık sisteminin işleyişine dayanır. İmmünolojide kortizol ve kortizon içeren ilaç preparatları hastaların hayatını kurtarır niteliktedir. Özellikle tedavisiz olarak bakılan ve kronik olan, vücudun farklı organlarını tutan hastalıklar için kortizon tedavisi vazgeçilmez bir buluştur. İmmün sistemde kortizona başvura nedeni sistemi genellikle immünspressyon gereken durumlardır. Bazı hastalıklarda ya da organ naklinde nakil organını vücudun yabancı doku olarak algıladığı durumlarda kortizon ömür boyu kullanılabilir.

Kortizon üretimi trombosit, alyuvar, hemoglobin, PMNL (polimorfonükleer lökosit) hücrelerinin kanda artışını sağlar. Kortizonun etkileri kan üretiminden bağışıklık sistemi onarmaya kadar çok farklı alanda hasta hayatına ciddi katkılar sağlar.

Oral yolla, parenteral (damar içi) yolla ya da krem şeklinde vücuda alınan kortizonun hastalıklar için keşfi günümüzde pek çok hastanın hayati fonksiyonlarını düzenler. Bu anlamda kortizonun sentetik formlarının üretiliyor olmasında büyük faydalar vardır. Kortizonun kolayca vücuda verilmesi ile hastanede yatış süreleri kısalır, hastalıkların yaşam süresini kısaltan ve hastada kalıcı etkiler bırakan gelişimini engeller, diğer tedavi seçeneklerindeki istemsiz hataları en aza indirir.

Kortizon Hangi Hastalıkların Tedavisinde Kullanılır?

Kortizon pek çok kronik ve hasta yaşamını tehdit eden hastalıklar, akut tablolarda kullanılan birincil ilaçtır. Bu nedenle kortizonun çoğu hastalıktaki yeri düşünülürse yan etkilerine göre hastalıkların ölüm oranını düşüren etkilere sahiptir. Kortizon bazen kısa süreli olarak önerilebilir, bazen ömür boyu kullanım gerektirebilir. Aşağıdaki hastalıklarda kortizon, kullanımı çoğu zaman uzun süreli olarak reçete edilen, hasta yaşamındaki konforu arttıran, morbidite ihtimalini en aza indiren etkiler verir:

Cushing sendromu
Addison hastalığı
Konjenital adrenal hiperplazi (KAH)
Anemi
Romatoid artrit
Romatik kardit
Nakil gibi fiziksel stres durumları
Liken planus, eritem, keloid, kronik dermatit, egzema, psoriasis gibi cilt hastalıkları
Alerjik ve anafilaktik reaksiyonlar
Şok tablosu
Bronşiyal astım
Kronik aktif hepatit, siroz, subakut hepatik nekroz gibi karaciğer hastalıkları
Sistemik lupus eritematozus (SLE), glomerülonefrit gibi böbrek hastalıkları
Akut respiratuar distres sendromu (ARDS)
Hiperkalemi, inflamatuvar bağırsak hastalıkları
Göz iltihabı

Hastalıkların gelişim süreci, hastanın öyküsü, diğer tedavi seçenekleri, hastanın tedavi sürecindeki bakımı gibi pek çok faktör tedavi modellerinden hangisinin en uygun olduğunu da etkiler. Bu nedenle belirtilen hastalıklar kortizon tedavisinde ihtiyaç duyan hastalıklar olsa da tedavinin hangi basamağında kortizon alınacağı, ne süreyle ve nasıl kullanılacağı için hekim kontrolleri şarttır. Aksi halde kortizon kullanımında yan etkiler olacağı göz önüne alınmazsa istenmeyen etkiler ortaya çıkabilir.

Kortizon Yan Etkileri Nelerdir?

Kortizon reçete edildiğinde ya da hastaların kortizonun ömür boyu kullanması gerektiği söylendiğinde ilk akla gelen yan etkilerdir. Oysaki kortizonun yan etkileri tedavi ettiği hastalıkların hastaya vereceği kalıcı etkiler düşünülürse tolere edilebilir etkilerdir. Kortizon kullanımında hem tedavi süresinden en yüksek oranda faydalanmak hem de yan etkileri en aza indirmek gerekir. Bunu yapmak ilk olarak hastanın tedaviye uygun beslenme ve egzersiz rutinini seçmesiyle başlar. Çünkü bilindiği gibi kortizonun en büyük etkisi insüline zıt etki oluşturmasıdır. Yani kan şekerini yükseltmesi nedeniyle hastalarda kilo alımı en sık görülen ve istenmeyen etkidir. Doğru diyet, tuz ve şekerden fakir beslenme, yeşillikleri öğünlerde daha sık tüketme ve günlük yeterli hareket miktarı ile kortizonun neden olduğu yan etkiler düzeltilebilir. Bunun yanında kortizonun uzun süreli kullanımında yan etkileri şöyledir:

Katabolik etki (yıkım etki) ile büyümenin durdurulması, protein kaybı
Gövde ve üst vücutta yağ dokusu artarken, bacaklarda incelme olması
Göz tansiyonu
Öfori denen aşırı tepkilerle ortaya çıkan anormal ruh hali, buna bağlı uykusuzluk
Ödem, hipokalemik alkaloz
Osteoporoz
Hipertansiyon
D vitamini salgısında azalma
Halsizlik, çabuk yorulma
Enfeksiyonlara yatkınlık

Hastalarda bu yan etkiler uzun dönemde ya da kısa dönemde ortaya çıkabilir. Pek çoğunun azaltılması hatta hiç yaşanmaması için kortizonun kullanım şekli de çok önemlidir. Kortizondan en fazla oranda yararlanılması için sabahları aç karnına ilaç alınmalıdır. Tercih edilebildiği durumlarda her gün yerine gün aşırı kullanımı önerilir. Kortizonun bırakılması gerekirse aniden bırakmak yerine birkaç güne yayarak ve dozu azaltılarak kesilmelidir. Tuz ve şekerden fakir diyet tercih edilmeli, çokça su tüketilmelidir. Kalsiyum ve D vitamini takviyesi hekim önerisiyle alınabilir. Proteince zengin beslenmeye özen gösterilmelidir. Bu hastalarda enfeksiyona yatkınlık nedeniyle canlı aşı riskli olabilir. Ayrıca diğer ilaçlarla etkileşim riski de olduğu için, yeni bir ilaç kullanımı, vitamin takviyesi, aşı olma durumu için mutlaka hekime bilgi verilmesi gerekir.

Kortizonun hastalıklarda kullanımının keşfi ile son zamanlarda ortaya çıkan ve görülme sıklığı artan hastalıklar için eski çaresizlikler söz konusu değildir. Kortizon tedavisindeki olumlu etkiler ise yan etkilere kıyasla kontrol edilebilir düzeydedir. Kısa süreli ya da uzun süreli kortizon tedavisi için uzman hekim fikrine danışmak, tedavi sonrası yapmanız gerekenler hakkında bilgi için hemen randevu alarak muayene olabilirsiniz.

Son güncellenme tarihi: 09 Ağustos 2023

Yayınlanma tarihi: 09 Ağustos 2023