Safra Kesesi Hastalıkları: Belirtileri, Tanısı ve Tedavi Yöntemleri

İnsanda sindirim sistemi, sindirim kanalında yer alan organlar ve yardımcı sindirim organları olmak üzere iki bölümden oluşur. Sindirim kanalı olarak adlandırılan ağız, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs, sindirim işlevinin büyük bölümünden sorumlu olan önemli yapılardır. Besinlerin mekanik ve kimyasal olarak sindirilmesi, sindirilen besinlerin ince bağırsaklardan emilmesi, hücreler için gerekli kalorinin elde edilmesi ve atık maddelerin dışkılama şeklinde boşaltılması için hem sindirim kanalı organlarının hem de karaciğer, pankreas ve safra kesesi gibi sindirime yardımcı yapıların bir arada ve doğru şekilde çalışması gerekir.

İnsanda sindirim sistemi, sindirim kanalında yer alan organlar ve yardımcı sindirim organları olmak üzere iki bölümden oluşur. Sindirim kanalı olarak adlandırılan ağız, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs, sindirim işlevinin büyük bölümünden sorumlu olan önemli yapılardır. Besinlerin mekanik ve kimyasal olarak sindirilmesi, sindirilen besinlerin ince bağırsaklardan emilmesi, hücreler için gerekli kalorinin elde edilmesi ve atık maddelerin dışkılama şeklinde boşaltılması için hem sindirim kanalı organlarının hem de karaciğer, pankreas ve safra kesesi gibi sindirime yardımcı yapıların bir arada ve doğru şekilde çalışması gerekir.

Safra Kesesi Nedir ve Ne İşe Yarar?

Sindirime yardımcı organlardan biri olan safra kesesi, yaklaşık 10 cm uzunluğa, 30-50 ml kapasiteye ve armut benzeri görünüme sahip, kese şeklinde bir organdır. Sindirim için gerekli salgılardan biri olan safra sıvısı, karaciğerde üretildikten sonra bu kese içerisinde depolanır ve beslenme sonrasında koledok kanalı aracılığıyla ince bağırsağın duodenum kısmına boşaltılır. Safranın en önemli görevi, ince bağırsakta bulunan yağları daha küçük parçalara ayırmak ve bu sayede yağ moleküllerinin sindirim enzimleri tarafından daha kolay parçalanmasını sağlayarak sindirime yardımcı olmaktır. Safranın ince bağırsağa dökülmesini engelleyen safra kesesi hastalıkları varlığında yağların sindirimi zorlaşır ve kişide kabızlık, bağırsak tıkanıklığı, emilim bozukluğu gibi çeşitli sindirim problemleri görülür.

Safra Kesesi Nerededir?

Karaciğerde üretilen safra sıvısının depolanması ve ince bağırsağa boşaltılması ile görevli olan safra kesesi, karaciğerin ön-alt yüzüne yapışık olarak bulunur. Gövdenin sağ orta kısmında, sağ memenin yaklaşık 5 parmak altında yer alır. Dolayısıyla safra kesesini etkileyen herhangi bir hastalık durumunda ağrı ve hassasiyet bulguları bu bölgede hissedilir.

Safra Kesesi Hastalıkları

Safra kesesi hastalıkları, sindirim sisteminin işleyişini doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen önemli hastalıklardır. Safra kesesi ile ilişkili hastalıklar başlıca şu şekildedir:

Kolelitiazis (Safra kesesi taşı)

Safra kesesinde görülen taşlar genellikle kolesterol yüksekliğine ve safra kesesinin hareket kabiliyetinin azalmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Fazla miktarda bulunan kolesterol zamanla safra sıvısı içerisinde çökelir ve taş benzeri yapılar oluşturur. Safra kesesinde taş olması hem karaciğerde üretilen safra sıvısının depolanmasını zorlaştırır hem de safra kesesinin hareket kabiliyetini azaltarak bağırsaklara boşaltılan safra miktarını azaltır. 

Koledokolitiazis (Safra yolu taşları)

Safra kesesinde oluşan taş zaman içerisinde safra sıvısı ile birlikte koledok adlı kanala ilerleyebilir. Bu durumda safra yolu taşı olarak tanımlanan koledokolitiazis hastalığı meydana gelir.

Akut veya kronik kolesistit (Safra kesesi iltihabı)

Safra kesesinde ortaya çıkan taşlar çoğunlukla kese içerisinde enfeksiyona yol açar ve bunun sonucunda kolesistit olarak adlandırılan safra kesesi iltihabı meydana gelir. Akut kolesistit tablosu hızlı şekilde tedavi edilmezse safra kesesinde dolaşım bozukluğuna, ampiyem olarak adlandırılan iltihap birikimine ve buna bağlı kese duvarının delinmesine yol açabilir.

Kolanjit (Safra yollarının bakteriyel enfeksiyonu)

Safra yollarının bakteriyel enfeksiyonu, safra kesesi ile ilişkili son derece kritik hastalıklardan biridir. Hastalık, başlangıç evresinde fark edilmez ve etkin tedavi başlatılmazsa ciddi sepsis tablosu gelişir ve yaşam kaybı ile sonuçlanabilir.

Safra taşı ileusu

Safra kesesinde ortaya çıkan taş, safra sıvısı içerisinde hareket ederek koledok kanalı üzerinden ince bağırsağa ulaşır ve burada tıkanıklığa yol açabilir. Safra taşının neden olduğu bağırsak tıkanıklığı, safra taşı ileusu olarak adlandırılır.

Mirizzi sendromu

Mirizzi sendromunda büyük boyutlu bir safra taşı, koledok kanalının başlangıç kısmına yerleşerek burada tıkanıklığa yol açar. Etkin tedavi edilmezse ilerleyen dönemde kronik inflamasyon, karaciğeri etkileyen kanallarda doku hasarı ve anormal kanal oluşumu gibi ciddi sonuçlar doğurabilir.

Porselen safra kesesi

Safra sıvısı içerisinde yer alan kalsiyum minerali çökelerek kese duvarında sert bir tabaka oluşturur. Görünüm itibariyle porselene benzetildiği için bu şekilde adlandırılan hastalık genellikle kronik safra kesesi iltihabından kaynaklı olarak ortaya çıkar.

Biliyer diskinezi (Safra kesesi tembelliği)

Safra kesesi tembelliği olarak tanımlanan biliyer diskinezi hastalığında kese hareketlerinde yavaşlama görülür ve safra sıvısı tam olarak boşalamaz. Safra kesesinde tembelliğe yol açan faktör tam olarak bilinmemekle birlikte kronik safra iltihabı ile ilişkisi olduğu söylenebilir.

Safra kesesi kanseri

Safra kesesi kanserleri nadir görülür ancak büyük olasılıkla ileri evrelerde fark edildiği için kötü prognozla sonuçlanır. Safra kesesi taşları ve buna bağlı gelişen kronik safra kesesi iltihabı, tedavi edilmediği takdirde safra kesesi kanserine yol açabilir. Dolayısıyla safra kesesi hastalıkları ve belirtileri hakkında doğru bilgi sahibi olmak önemlidir.

Safra Kesesi Hastalıkları Belirtileri

Safra kesesi hastalıkları ile ortaya çıkan şikayetler çoğunlukla sindirim sistemi ile ilişkilidir ancak bazı hastalıklar uzun yıllar boyu hiçbir belirti göstermeyebilir. Bu nedenle safra kesesi hastalıklarını erken saptayabilmek için ortaya çıkabilecek tüm belirti ve bulgular hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir.

Ağrı

Safra taşı ve safra kesesi iltihabı gibi hastalıklarda ortaya çıkan ilk şikayet, karnın sağ üst kadranında hissedilen ağrıdır. Özellikle safra taşı ve safra taşına bağlı kolesistit tablolarında sağ kürek kemiğine doğru yayılan ağrı şikayeti sık aralıklarla özellikle ağır yemek sonrasında artar ve biliyer kolik olarak adlandırılan tekrarlı karın ağrısı ataklarına yol açabilir. 

Bulantı, kusma

Bulantı, kusma, karında şişlik ve yoğun gaz şikayeti, safra kesesi hastalıkları ile birlikte ortaya çıkan belirtilerdir. Safranın ince bağırsağa boşaltılmasına engel olan bir durum söz konusu ise özellikle yağlı yiyecekler tüketildikten sonra bulantı, şişlik ve kabızlık gibi sindirim sistemi ile ilişkili problemler artış gösterir. 

Sarılık

Safra yolunda tıkanıklık ile seyreden hastalıklar karaciğer fonksiyonlarını büyük oranda etkilediği için ciltte ve gözün beyaz kısmında hafif sarı, ikterik bir görünüm ortaya çıkar. Tıkanıklık sarılığı olarak adlandırılan bu durum mirizzi sendromu gibi rahatsızlıkları saptayabilmek için önemli belirtilerden biridir.

Ateş

Safra kesesi iltihabı gibi enfektif hastalıklar, titremeyle seyreden yüksek ateş şikayetine yol açar. Gövdenin sağ üst kısmında artan ağrı ve devamlı ateş şikayeti akla iltihabi safra kesesi hastalıklarını getirmelidir.

Safra Kesesi Hastalıkları Tanı ve Tedavi Yöntemleri

Safra kesesi hastalıkları büyük oranda asemptomatik izlediği için uzun yıllar boyunca fark edilemeyebilir. Ancak hastalığa işaret eden bulgulardan bir veya birkaçı olması durumunda tanı için çeşitli görüntüleme yöntemlerine başvurulur. Safra kesesinde ortaya çıkan pek çok hastalık, karaciğerin çalışmasını doğrudan veya dolaylı olarak etkiler. Dolayısıyla tanı için ilk olarak karaciğer fonksiyon testleri uygulanır. Kanda, karaciğer fonksiyonlarını gösteren ALT, AST, GGT ve ALP enzimlerinin yüksek olması, karın ağrısı, ateş, sarılık gibi diğer bulgularla birlikte değerlendirilir. Çoğunlukla bu bulgular tanı için yeterlidir. Ancak bazı durumlarda direkt karın grafisi, batın ultrasonografi ve bilgisayarlı tomografi gibi ileri görüntüleme yöntemlerine ihtiyaç duyulabilir.

Safra kesesi hastalıklarının tedavisinde en çok tercih edilen yöntem, hastalıklı kesenin cerrahi olarak çıkarılmasıdır. İltihaplı safra kesesi hastalıklarında ameliyat öncesinde belirli bir süre antibiyotik tedavisi gerekir. Mevcut enfeksiyon, medikal tedavi ile kontrol altına alındıktan sonra safra kesesi genellikle laparoskopik cerrahi yöntemi ile çıkarılır. Karın duvarında belirgin bir açıklık olmadan, birkaç küçük kesi ile gerçekleştirilen operasyon, safra kesesi ile ilişkili pek çok hastalığın tedavisi için en avantajlı yöntemlerden biridir.