Zencefil: Faydaları, Etkileri, Tüketimi

Zencefil (Zingiber officinale), zerdeçal ve kakule kök ailesine ait bir bitkidir.

Zencefil (Zingiber officinale), zerdeçal ve kakule kök ailesine ait bir bitkidir. Zencefil bir kök bitkisidir ve 1300`den fazla farklı türe sahiptir. Yüzlerce yıl boyunca kullanılan zencefil, özellikle Asya ülkelerinde şifalı bitkilerin başında gelir. Halk arasında bilinen en etkili özellikleri ağrı kesici, mide bulantısı ve kusmayı önleyici, sindirimi kolaylaştırıcı ve balgam söktürücüdür.

Keskin bir tada ve kokuya sahiptir. Bu özellikler içerdiği birincil bileşen olan zencefil kartonlarından gelir. Zencefilde bulunan gingeroller, şogaoller, zingiberen ve paradoller çeşitli hastalıkların tedavisinde etkili biyoaktif bileşiklerdir. Zencefilin sağlık üzerine sağladığı etkiler bu metabolitlerden kaynaklanır. Aynı zamanda polifenoller ve fitokimyasallar yönünden zengin bir kaynaktır. İçerdiği bileşenleri sayesinde antikanser, antioksidan, antimikrobiyal ve antiinflamatuar özelliklere sahiptir. Bunun yanı sıra yüksek oranda antiviral bileşikler içerdiğinden dolayı antiviral aktivite gösterir. Zencefilin çeşitli hastalıklar üzerinde iyileştirici etkileri olduğu, yaşam süresini uzatabileceğini ve sağlıklı yaşlanma sürecini destekleyeceği kanıtlarla sunulur.

Zencefilin Özellikleri Nelerdir?

Zencefil, dünyanın birçok bölgesinde yetiştirilen ve geleneksel tıpta kullanılan bir bitkidir. Zencefilin birçok biyoaktif bileşene sahiptir. Fenolik bileşikler, terpenler, polisakkaritler, lipidler ve organik asitleri içerir. Gingerol, shogaol, zingiberen ve zingerone gibi benzersiz bileşenler sağlığa yararların birincil kaynağı olarak kabul edilir. Bunun yanı sıra az miktarlarda vitamin ve mineral içerir. Genellikle az miktarlarda tüketilen zencefil vitamin ve mineral açısından zengin bir kaynak olarak görülmez. Karbonhidrat, yağ, protein, lif, demir ve C vitaminine ek olarak eser miktarlarda kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyum, fosfor, çinko, bakır, manganez ve selenyum elementleri barındırır.

Zencefil Faydaları Nelerdir?

Zencefil bileşenlerinin sindirim sisteminde özellikle mide-bağırsak yüzeylerinde biriktiği ve bu sayede bulantı önleyici, çeşitli kanser türlerine karşı etkinlik gösterici olarak bilinmesini sağlar. Zencefil mutfak kültürlerinde ve geleneksel tıpta yaygın olarak kullanılır. Geleneksel tıpta en yaygın kullanımının, hamilelik, kemoterapi, osteoartrit, diyabet ve kolesterol alanında olduğu görülür. Antikanser, antidiyabetik, antiinflamatuar, antioksidan ve antiemetik özelliklerin etkisi ile birçok rahatsızlığın probleminde kullanılabilen bir kök bitkidir.

Zencefilin Antioksidan Etkileri

Birçok hastalık vücuttaki oksidatif hasar ile ilişkilidir. Kanser, obezite ve metabolik sendrom gelişmesini tetikleyen oksidatif stres, hücre ve organlarda hasar yaratır. Oksidatif hasarın en aza indirilmesi genel sağlık durumunu iyileştirebilir. Antioksidan bileşikler oksidatif hasarın en aza indirilmesini sağlayan aktif bileşiklerdir. Yaşa bağlı olarak gelişen oksidatif hasarın etkilerini azaltabilen zencefil antioksidan içeriği yüksek bir besindir. Kök bitkisi olan zencefil yüksek düzeyde (3.85 mmol/100 gr) antioksidan içerir.

Zencefilin Antienflamatuar Etkileri

Zencefilin ağrıyı, şişliği ve iltihabı azaltma yeteneği bildirilir. Zencefilde bulunan gingerol bileşiğinin antioksidan özelliğinin yanı sıra inflamatuar enzimleri azaltma özelliği iltihapla ilgili durumlarda ağrı kesici olarak rol oynamasını sağlar. Bazı çalışmalarda osteoartrit diz ağrılarını iyileştirme konusunda zencefilin etkili olduğu gösterilir. Taze ve kurutulmuş zencefil aynı antiinflamatuar bileşikler içerir ancak ısıtıldığında zencefil yapısı değişir.

Zencefilin Bulantı Önleyici Etkileri

Zencefilin çeşitli mekanizmalar ile mide bulantısı ve kusmayı hafifletmede etkili bir bitkidir. Zencefilin bulantı önleme özelliği bağırsak gazlarını parçalayarak dışarı atmaya yardımcı olan gaz giderici etkisinden kaynaklanır. Sabah bulantıları, kemoterapi ve taşıt bulantılarının önlenmesinde zencefil yaygın olarak kullanılır. Zencefil sindirim sisteminde hareketliliği arttırarak kusma refleksini tetikleyen sinirlerin aktif olmasını engellemeye yardımcıdır. Zencefilin ayrıca hamilelik döneminde kullanılması da, mide bulantısı ve kusmayı önlemede etkilidir.

Zencefilin Antikanser Etkileri

Zencefilin antikanser etkileri içerdiği antioksidan bileşikler ile ilişkilendirilir. Zerumbone, gingerol ve diğer çeşitli bileşikler kanser yapıcı antijenlerin etkinliğinin önlenmesinde rol oynar. Zencefilin meme, yumurtalık, prostat, gastrointestinal, baş ve boyun, mesane, beyin ve melanom tümörleri dâhil olmak üzere tümör gelişiminde rol oynayan reseptörlerin etkinliğinin azaltılmasında rolü olduğu gösterilir.

Zencefilin Kardiyovasküler Koruyucu Etkileri

Zencefil tüketiminin kan lipid seviyeleri üzerinde olumlu etkileri olabileceği bildirilir. Verilere göre düzenli zencefil kullanımının toplam kolesterol, trigliserit, kötü kolesterol olarak bilinen LDL seviyelerinde düşüş gözlendiği gösterilir. Kan lipid göstergelerinin iyileştirilmesi kalp-damar hastalıkları riskini azaltır. Ayrıca insülin direncinin neden olduğu anormal lipid seviyeleri ve vücut ağırlığındaki düşüşlerde etkili olabilir.

Zencefilin Antidiyabetik Etkileri

Tip 2 diyabetli kişiler yeterince insülin üretemez, glikoz dolaşım sisteminde birikir ve dokular tarafından kullanılmaz. Çalışmalar ekstra insüline gerek kalmadan zencefilin kaslara glikoz girişini teşvik ettiğini gösterir. Zencefilin antidiyabetik etkileri gingerolun kan şekeri düzeylerini sabit tutmasından kaynaklanır. Kan şekeri düzeylerinin sabit tutulması tip 2 diyabetin kontrolünü sağlamada kritik önem taşır. Ayrıca diyabet ve insülin direnci tedavisinde kan şekerinin düzenlenmesi kilo vermeyi kolaylaştırabilir.

Zencefilin Yan Etkileri Nelerdir?

Zencefilin günlük 4 grama kadar alınması güvenli olarak kabul edilir. Ancak daha yüksek dozlarda zencefil kullanımı bazı yan etkilere yol açabilir. Yüksek doz zencefil, alerjik reaksiyonlar, sindirim sistemi rahatsızlıkları, aritmi, önceden var olan uzun süreli kanama ve depresyon gelişme potansiyeline sahiptir. 6 gram ve üzeri yüksek dozlarda zencefil alınması durumunda reflü, mide ekşimesi ve ishal gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları şiddetlenebilir. Ayrıca varfarin gibi kan sulandırıcı ilaçların özelliğini güçlendirerek potansiyel kanamalara neden olabilir. Aşırı doz zencefil kullanımı ile safra asidi salınımı artar ve safra taşı oluşumu riski artabilir.

Zencefil Nasıl Tüketilmeli?

Zencefil taze ve kurutulmuş, toz haline getirilmiş veya öğütülmüş, çay ve turşu olarak tüketilebilir. Baharatlı ve güçlü bir aromaya sahiptir, biberli ve hafif tatlı bir kök bitkidir. Zencefildeki uçucu yağların konsantrasyonu zencefil olgunlaştıkça artar ve hasat zamanı zencefilin kullanım amacını belirlemede etkilidir. 8-9 aylık iken hasat edilen zencefil, kurutularak veya toz haline getirilerek kullanılır. 5. ayda hasat edilen zencefil olgunlaşmamış ve ince bir kabuğa sahiptir. Taze veya korumuş formlarda kullanılır. Zencefil yağının çıkarılması için 9 ay ve sonrasında hasat yapılır.

Zencefilin ana yemek ve salata sosları, çorbalar, tavuk ve sebze yemekleri, içecekler ve kekler gibi birçok farklı kullanım alanı vardır. Özellikle zencefil çayı iltihaplı hastalıklarda ve mide bulantısı tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Ayrıca taze zencefil dondurucularda saklanabilir ve gerektiğinde tariflere eklenebilir.

Zencefil Ne Kadar Tüketilmeli?

Zencefil önerilen miktarlarda tüketildiğinde güvenli bir besindir ancak yüksek dozlar bazı rahatsızlıklara neden olabilir. Günlük önerilen zencefil dozu maksimum 3-4 gramdır. Bu miktar hamile kadınlarda 1 gram olarak sınırlanır. Ayrıca 2 yaşın altındaki çocuklara zencefil önerilmez. 6 gramdan fazla zencefil tüketimi, mide ekşimesi, ishal ve diğer sindirim sistemi rahatsızlıklarını şiddetlendirebilir. 1 grama denk gelen zencefil kullanımları şu şekildedir:

½ çay kaşığı toz zencefil
1 çay kaşığı rendelenmiş taze zencefil

½ çay kaşığı rendelenmiş zencefil ile ıslanmış 4 su bardağı su

Tavsiye edilen miktarlarda alındığında zencefil herhangi bir yan etki veya alerjik reaksiyona neden olmaz. Ancak olumsuz etkiler gözlendiğinde zencefil alımının 4 gramın altına düşürülmesi önerilir.

Zencefili Kimler Tüketemez?

Zencefilin etkileri genellikle sindirim sistemi üzerinde olduğundan sindirim sistemi hastalıklarına (ülser, mide ekşimesi, reflü vb.) sahip kişilerin zencefil tüketmeleri önerilmez. Ayrıca safra taşı olan, alerjik riski olan ve hipertansiyon hastaları zencefil tüketmeden önce ilgili bir sağlık uzmanına başvurmalıdır. Varfarin gibi kan sulandırıcılar, diyabet ve hipertansiyon ilaçları zencefil ile etkileşime girebilir. Sonuç olarak ilaçların etkinliği artar veya azalır. Düzenli olarak kullandığınız ilaçlar varsa öncelikle doktorunuza danışınız.

Zencefil insan sağlığına yararları ile bilinen popüler bir bitkidir. Çeşitli tedavilerde ve baharatlarda kullanılır. Günlük kullanımda sağlıklı bireyler için güvenilirdir ancak küçük çocuklar, hamileler ve riskli hastalıklara sahip bireylerin zencefil tüketmeden önce mutlaka doktorlarına danışmaları gerekir. Zencefile karşı alerjik reaksiyon gösteriyorsanız veya şiddetli yan etkilere sahipseniz ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.

Son güncellenme tarihi: 09 Ağustos 2023

Yayınlanma tarihi: 09 Ağustos 2023